دکتر امیرمحمد گمینی پژوهشگر تاریخ نجوم دانشگاه تهران در گفتگو با مهر، درباره واقعه نجومی یلدا توضیح داد و گفت: زاویه چرخش زمین به دور خودش و چرخشش به دور خورشید موازی همدیگر نیست و زمین مقداری نسبت به مسیرش به دور خورشید زاویه دارد و این باعث می‌شود یک طرف مسیر، خورشید در آسمان ارتفاع زیادی بگیرد و طرف دیگر مسیر، خورشید ارتفاع کمی بگیرد. اینکه چقدر خورشید در طول روز بالا و پایین برود، بستگی به این دو مسیر و زاویه دارد.
این پژوهشگر تاریخ نجوم دانشگاه تهران افزود: هرچقدر خورشید در آسمان بیشتر زاویه می‌گیرد، مدت زمان طولانی‌تری در آسمان می‌ماند به همین دلیل روزهای نیمه اول سال طولانی و شب‌ها کوتاه و در نیمه دوم سال برعکس؛ روزها کوتاه و شب‌ها بلند است. همینطور که طول روز از اول فروردین طولانی و طولانی‌تر می‌شود و تا آخر خرداد که روزها به بیشترین طول می‌رسد، دوباره طول روز کمتر می‌شود و در اول مهرماه طول روز و شب برابر می‌شود، بعد از آن طول شب بیشتر می‌شود تا اینکه اول دی ماه به کوتاه‌ترین روز و بلندترین طول شب می رسیم، البته از شب‌های قبل و بعدش خیلی طولانی‌تر نیست و تنها چند دقیقه است.
وی با اشاره به همزمانی شب یلدا با وقوع «انقلاب زمستانی» در پهنه کره آسمان گفت: انقلاب زمستانی یعنی زمانی که خورشید از دید ناظر زمینی در جنوبی‌ترین نقطه خود روی گنبد آسمان قرار می‌گیرد و طولانی‌ترین شب سال رقم می‌خورد و لحظه انقلاب زمستانی ۱۴۰۳ ساعت ۱۲:۵۰ بعد از ظهر اول دی‌ماه رخ می‌دهد.
امسال دو شب یلدا داریم
وی با بیان اینکه از آنجا که لحظه انقلاب زمستانی امسال اول دی ماه است، به لحاظ نجومی در برخی نقاط ۲ شب یلدا در سال ۱۴۰۳ داریم، درباره علت آن توضیح داد و گفت: برای برخی نقاط زمین از جمله برای ساکنان تهران شب یکم دی ماه یک ثانیه طولانی‌تر از شب ۳۰ آذر ماه (شب یلدای ایرانیان) است اما برای نقاط دیگر مثل شمالی ترین روستای ایران یا جنوبی ترین روستای ایران طول شب یلدا (۳۰ آذر) با طول شب یکم دی ماه دقیقاً برابر است و حتی یک ثانیه هم اختلاف ندارد.
گمیلینی با بیان این مطلب که شب یلدا، ریشه‌ای عمیق در نجوم و تاریخ ایران باستان دارد، خاطرنشان کرد: در فرهنگ کهن ایرانی، یلدا به‌عنوان نماد پایان تاریکی و آغاز فزونی نور گرامی داشته می‌شد. ایرانیان باستان این رویداد نجومی را با آئین‌های خاصی جشن می‌گرفتند، زیرا بازگشت خورشید در پایان شب یلدا و آغاز روند افزایشی طول مدت روز پس از این شب را نشانه‌ای از زایش دوباره و قدرت طبیعت می‌دانستند.
