داخلی صفحه سیاسی آرشيو يادداشت

۲

آیا حق غنی سازی به رسمیت شناخته نشد؟

بخش تعاملی الف - روح الله فردوسی

اشاره: مطلبی که می خوانید از سری یادداشت های بینندگان الف است و انتشار آن الزاما به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست. بینندگان الف می توانند با ارسال یادداشت خود، مطلب ذیل را تایید یا نقد کنند.

مذاکرات موفقیت آمیز هسته ای ژنو، با منافع حقوقی و اقتصادی که در آن لحاظ شده است، بی شک از ممتازترین مذاکرات جمهوری اسلامی ایران با قدرت های جهانی است که با زحمات شبانه روزی تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان- یا همان بچه های انقلاب - به همراه صبوری و حمایت بی دریغ ملت بزرگ ایران به بار نشست. تلاش مجدانه ای که قدرت های جهانی را به پذیرش حق غنی سازی کشورمان مجاب ساخت و در گام نخست به لغو بخشی از تحریم های غیرقانونی منجر شد.

اگرچه گروه موسوم به ۵+۱ دیدگاه واحدی را در این خصوص اتخاذ کرده است – فارغ از دیدگاه آقای جان کری که بی تردید برای دلداری نتانیاهو و فروخواباندن خشم و غضب او از این توافق خوب و برای القاء انعقاد یک توافق بد، سخنان ضد و نقیضی بر زبان آورده است - اما در داخل نیز برخی از رسانه ها و بخصوص برخی از نمایندگان محترم مجلس، در یک اتفاق جهت دار، دیدگاه و موضع واحدی نسبت به توافق نامه ژنو اتخاذ کرده اند و بعضاً با عصبیت و عدم آشنایی به زبان دیپلماسی و مبانی حقوقی مذاکراتی از این دست و در این سطح، تفاهم نامه ی موفقیت آمیز هسته ای کشورمان را کم بار و بها و با مقایسه ای نادرست و قیاسی مع الفارق، عهدنامه ی ترکمانچای ثانی خوانده اند. موضعی که با بدبینی و شک و تردید به این توافقنامه اتخاذ شده و توضیحی که در ادامه خواهد آمد، بر ضعف تشخیص و تحقیق آنان صحه خواهد گذاشت. فارغ از نادرستی این قیاس، گویا منتقدان گمان می کنند که بدون هیچ مذاکره ای و صرفا با یک بیانیه و اعلام موضع، قدرتهای جهانی حاضرند در این ارتباط امتیاز بدهند . حال به مواردی از توافق نامه ژنو اشاره می کنم که به طور مبرهن حق غنی سازی جمهوری اسلامی را تضمین کرده و متاسفانه از نظر منتقدان دور مانده است . بی آنکه بخواهم به تفسیر موضوعی این توافق نامه بپردازم، تنها به برخی از مطالبی که تضمین کننده حق غنی سازی کشورمان است اشاره می کنم، تا برای کسانی که منکر به رسمیت شناخته شدن این حق اند مفهوم واقع شود.

**مواردی از تضمین این حق در مقدمه توافق نامه
در مقدمه آمده است: «اين راه حل جامع، ايران را قادر مي‌سازد تا به طور کامل از حقوق خود در بهره‌گيري از انرژي هسته‌اي براي اهداف صلح‌آميز براساس مواد مرتبط در معاهده منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي و با رعايت تعهدات خود طبق معاهده از آن برخوردار شود» گمان کنم منظور مورد نظر بنده در این بند کاملاً روشن و مبرهن است . چرا که فهمیدن معنای«قادر می سازد» یا «به طور کامل از حقوق خود» یا « براساس مواد مرتبط» یا «رعايت تعهدات خود» و سرانجام «از آن برخوردار شود» کار چندان سخت و ثقیلی نباشد . مدعی می شوم که در همین بند با توجه به بار معنایی همه ی مواردی که به نشانه آوردم، حق غنی سازی و استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای کشورمان به رسمیت شناخته شده است . قادر بودن به معنای توانستن و نیرومند بودن است . و کسی «می تواند»، که «قدرت» لازم را داشته باشد و اخذ قدرت و بکارگیری آن، منوط و متوقف است بر «توانستن» . لذا «ایران را قادر می سازد» به معنای این است که ایران قدرت و توان آن را دارد تا به این مهم برسد . آیا منظور از « براساس مواد مرتبط» در این بند چیست ؟ کدام مواد در ان پی تی متضمن حق غنی سازی کشورهای عضو است ؟ براساس ماده چهارم معاهده منع گسترش سلاح‌های اتمی (ان‌پی‌تی) غنی‌سازی اورانیوم یک حق است و نمی توان کشوری را از دست یابی به آن منع کرد. لذا هنگامی که بهره گیری از انرژی صلح آمیز هسته ای را منوط به مواد مرتبط با ان پی تی می دانند، به این معناست که حق غنی سازی کشورمان را پذیرفته اند . گمان کنم با این توضیح، مفهوم دیگر موارد مورد اشاره در این بند گویا شده باشد.

حال نمونه ای دیگر: «اين راه حل جامع متضمن يک برنامه غني‌سازي با تعريف مشترک و محدوديت‌هاي عملي و اقدامات شفاف‌ساز به منظور تضمين ماهيت صلح‌آميز برنامه هسته‌اي مي‌باشد» در این بند هم تضمین این حق واضح و آشکار است. اما آنچه مایه تردید شده و می شود ذکر عباراتی چون «تعريف مشترک» یا «محدوديت‌هاي عملي» می باشد که چند مرتبه در کل توافق نامه آمده است. باید دقت کنیم که دو عبارت «تعریف مشترک» و «محدودیت های عملی» برای چگونگی انجام «یک برنامه غنی سازی» وارد این متن شده اند. به معنای دیگر، محدودیت های عملی، نافی حق غنی سازی نیست، بلکه چگونگی غنی سازی را به تصویر می کشد . همچنانکه در جزئیان تعهدات ۵+۱ نیز چنین محدودیت های عملی لحاظ شده است که غنی سازی در خاک ایران را تا ۵ درصد پذیرفته است.

به معنای دیگر می توان گفت که انگیزه ی گنجاندن عبارت «محدودیت عملی» در متن توافقی این است که توقع غنی سازی در سطحی بیش از این را از ایران سلب کنند. فارغ از این توضیح، به گمان بنده، قدرت های جهانی هرگز علاقه مند نبوده و نیستند تا حق غنی سازی کشورمان را به رسمیت بشناسند. تجربه ی سنگ اندازی و کارشکنی در برنامه ی صلح آمیز هسته ای کشورمان و نیز ناکارآمدی تحریم های ظالمانه و غیر حقوقی، آنها را مجاب ساخته است تا حداقل با ملاحظه و نه به صراحت، این حق را به رسمیت بشناسند . اگر صراحتی در کار باشد آنگاه کدام قدرت جهانی می تواند از علل اعمال تحریم های ظالمانه در برابر افکار عمومی از خود دفاع کند ؟ آنها مگر می توانند رضایت رژیم صهیونیستی را نیز تامین نکنند ؟ بنابراین ذکر این عبارات در این توافق نامه اینگونه فهمیده می شود که قدرتهای جهانی ضمن پذیرش این حق، می خواهند از بار رسانه ای این پیروزی بکاهند و بگویند که در اخذ این حق توسط ایران ما نیز شریک بوده ایم و دخالت داشته ایم و در آینده نیز دخالت خواهیم داشت و از همین بابت برنامه ی غنی سازی را به اشتراک گذاشته اند.

**مواردی از تضمین حق غنی سازی در گام اول توافق نامه
« ايران اعلام مي‌کند که براي اين دوره ۶ ماهه، اورانيوم را به سطح بالاتر از ۵ درصد غني‌سازي نکند » خوب این بند چطور ؟ بیشتر از ۵ درصد غنی سازی نکند، عبارتی دستوری است یا اثباتی ؟ « ایران اعلام می کند » به چه معناست ؟ آیا به این معنا نیست که ایران در برابر «حقی» که اخذ کرده است اعلام می کند که اورانیوم را تا بیش از ۵ درصد غنی نکند ؟ صرف نظر از درصد غنی سازی - که برای مصارف علمی و تحقیقاتی با غنای تا ۵ درصد کافی است- در گام نهايي راه حل جامع، پیش بینی شده است که ایران با اقدامات شفاف و اعتماد ساز می تواند از تمامی حقوق خود در این زمینه بهره ببرد.

در بند بعدی این گام چنین آمده است: « ايران اعلام مي‌کند که فعاليت‌هاي خود در تأسيسات سوخت هسته‌اي نطنز، فردو يا راکتور اراک را که از سوي آژانس با نام IR-۴۰ شناسايي مي‌شود، بيش از اين گسترش نخواهد داد» . مگر از یاد کسی می رود که همین قدرتهای جهانی با زور تحریم و تهدیدهای نظامی، خواستار تعطیلی فوری این سه مجموعه ی مهم هسته ای کشورمان شده بودند و آن را به زعم صهیونیست های حراف، تهدیدی برای منطقه بل جهان قلمداد می کردند . حال چه شده است که نه تنها از تعطیلی آنها دم نمی زنند، بلکه فعالیت در همین سطح را نیز پذیرفته اند . لازم است تا در این بند نیز همانند بند قبل، به مفهوم عبارت « ايران اعلام مي‌کند » توجه شود.

در ادامه این گام آمده است : « ايران برنامه تحقيق و توسعه (R & D) تحت نظارت، از جمله برنامه تحقيق و توسعه جاري غني‌سازي خود را که با هدف انباشت اورانيوم غني شده صورت نمي‌گيرد، ادامه خواهد داد» شما بگوئید، گنجاندن این بند در متن توافق نامه چه تضمینی را اذعان می کند؟ آیا به معنای پذیرش حق غنی سازی ایران برای مصارف صلح آمیز از انرژی هسته ای نیست ؟ مگر می توان پذیرفت که در عرصه دیپلماسی و تنظیم متن تفاهم نامه هایی اینچنینی، که حساسترین عرصه در جغرافیای مذاکرات است، از ادبیاتی بهره برد که وضوح و روشنی ادبیات عامیانه و رایج را داشته باشد . شبیه طنز بی مزه ای است اینکه گفته شود چرا در این تفاهم نامه، به جای استفاده از کلمات و عبارات مبهم و گنگ، یک کلام نگفته اند که ایران حق غنی سازی دارد .... البته باید گفت که اصل دعاوی منتقدان نیز به همین طنز بی شباهت نیست.

**مواردی از تضمین حق غنی سازی در گام نهايي راه حل جامع توافق نامه
آمده است : « بيانگر حقوق و تعهدات اعضای معاهده عدم گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي و موافقتنامه‌هاي پادمان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي باشد . » بیش از این توضیح نمی دهم و درک و استنباط از این بند را به خواننده گرامی وا می گذارم . و در جایی دیگر: « شامل همکاري بين‌المللي هسته‌اي غيرنظامي باشد که اين همکاري‌ها از جمله درخصوص دستيابي به راکتورهاي مدرن آب سبک قدرت و تحقيقاتي و تجهيزات مرتبط و نيز عرضه سوخت هسته‌اي مدرن و برنامه‌هاي تحقيق و توسعه (R&D) مورد توافق مي‌باشد . » جای بسی شگفتی است که برخی نمایندگان عزیز مجلس شورای اسلامی و رسانه های همسو با آنان، به این بند از توافق نامه توجه ندارند و این موفقیت بزرگ را قبول نمی فرمایند. ۵+۱ به صراحت در این بند ضمن اذعان به پیشرفت ایران در این حوزه، خواستار همکاری های بین المللی با ایران در جهت توسعه انرژی هسته ای شده اند. دیگر به چه زبانی بگویند که حق ایران در بهره گیری از انرژی صلح آمیز هسته ای را پذیرفته اند؟ لازم است یادآوری کنم کسانی که تعهدات طرفین در این توافق نامه را نابرابر و نامتوازن می دانند و دست به مقایسه های نادرستی می زنند، متوجه باشند که اکثر تعهدات کشورمان در این توافق نامه، جنبه ی اعتماد سازی داشته و تعهداتی نظارتی است تا تعلیقی و از همین بابت باید کثیری از تعهدات کشورمان را در یک بند تحت عنوان تعهدات نظارتی مورد ارزیابی قرار داد، چرا که بسیاری از خواسته های طرف غربی با حقوق قانونی شناخته شده در مقررات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منافاتی ندارد.

در پایان این نکته را ناگفته نگذارم، کسانی که مفاد این توافق نامه را به درستی درک کرده باشند، نه تنها بر ضعف تشخیص و تدقیق درست این توافق نامه توسط منتقدان صحه می گذارند و بر نعره ها و عصبیت های جنون آمیز نتانیاهو وقع و ارجی نمی نهند، بلکه پیش و بیش از دشمنان بیرونی، از منتقدان داخلی حیرت خواهند کرد که چرا و چگونه با آنان در همین موضوع بخصوص، هم رأی و هم نظرند و منافع کوتاه مدت حزبی را بر منافع ملی ارجحیت می دهند و با تکیه بر هواهای نفسانی، از دولتی که در صدد احیای فرهنگ اعتدال است و جهان را به نفع نظام جمهوری اسلامی به صلح فرا می خواند، انتقام می کشند. این عزیزان یا غرب را نمی شناسند یا از تصمیم سازی و تصمیم گیری در حوزه دیپلماسی بی اطلاع اند.

کسانی که اینچنین بی محابا بر فرزندان انقلاب تهمت و توهین می بارند، بدانند که هیچ توافقی در این سطح از تصمیم گیری، از دید و نظر مسئولان ارشد نظام دور نخواهد ماند و حتما حمایت و تائید آنان را پیش از هرگونه توافقی بدنبال خواهد داشت. باید به این منتقدان غیرمنصف گفت که حرمت دولت و ملت را نگه بدارند و بدانند که با این داد و قال ها و بوق در کرنا کردن ها، عدم دستیابی به حق غنی سازی اثبات نمی شود و آنچه که تعیین کننده و واجد به رسمیت شناخته شدن حق طبیعی ایران در غنی سازی است، مفاد مبرهن و رسمی مورد توافق است و لاغیر. بر دولت اعتدال فرض است تا براساس مشی و منشور خود عمل کند و دل به خدا بسپارد و مردم را گواه کار خویش گیرد و نگوید که «وای این شب چقدر تاریک است» که باید گفت « اندکی صبر سحر نزدیک است».