باشگاه خبرنگاران نوشت: «باید راه را برای حضور جوانان در اقتصاد کشور  فراهم کنیم زیرا آنان می‌توانند آینده ایران را متحول کنند» این اعتقادی است که سورنا ستاری معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری دارد و می‌گوید پیشرفت علمی ایران چه از لحاظ کیفیت و چه از لحاظ کمیت  با قبل از انقلاب قابل قیاس نیست و البته شرایط امروز  ایران هیچ چیزی کمتر از دیگر کشور‌های خارجی ندارد و اگر فرمان اقتصاد را به دست جوانان خلاق بسپاریم می‌توانیم هم پای بسیاری از کشور‌های پیشرفته جهان حرکت کنیم؛ هرچند اکنون هم همین جوانان توانسته اند در شاخص‌های جهانی رتبه‌های خوبی را کسب کنند  و هر سال نسبت به سال گذشته رشد چشمگیری داشته باشند؛ بر اساس آخرین گزارشات بین‌المللی،  ایران در حوزه شاخص کارایی آموزش عالی هفت پله بالاتر از کشور آمریکایی که خود را صاحب نظر و صاحب قدرت جهانی می‌داند قرار گرفته است و این نشان از اقتدار ما در حوزه علمی دارد و باید بدانیم که  این دستاورد‌ها به همت جوانان خلاق کسب شده‌اند؛  دستاورد‌هایی که همگی زایده انقلاب هستند.

برای آگاهی از پیشرفت‌های حوزه علم و فناوری پس از انقلاب اسلامی و تاثیر مثبت اقتصاد دانش بنیان در فضای کشور با سورنا ستاری معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری به گفتگویی تفصیلی نشستیم که متن این مصاحبه را در ادامه می‌خوانید.

در حال حاضر وضعیت کشور از لحاظ تامین و پیشبرد اهداف اقتصاد دانش‌بنیان و توسعه کسب و کارهای استارت‌آپی در کجا قرار دارد؟

سورنا ستاری: اکنون تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان از مرز ۴ هزار عدد گذشته و میزان استارت‌آپ‌های کشور هم به مرز ۶ هزار عدد رسیده و تمام این اتفاقات به واسطه اکوسیستم مناسب فناوری و در بستر توجه به جوانان کشور شکل گرفته است؛ در جامعه امروز همه ما با گوشی‌های هوشمند کار خود را انجام می‌دهیم و به واسطه وجود استارت‌آپ‌ها بسیاری از فعالیت‌های روزمره رشد پیدا کرده‌اند؛ در گذشته وقتی می‌خواستیم کاری را انجام دهیم باید هزینه زیادی را صرف می‌کردیم و با بخش سنتی به مقابله می‌پرداختیم، اما اکنون می‌بینیم بخش جدید اقتصادی در حال پیشرفت است و توانسته در مقابل بخش سنتی خود را نشان دهد؛  تاکسی‌های اینترنتی را مشاهده کردید و خاطرتان هست که چه میزان با بخش سنتی مقابله کردند، اما اکنون آن‌ها توانسته‌اند جای خود را در میان مردم باز کنند؛ حدود ۴۵ استارت‌آپ در بخش سفر‌های درون شهری فعالیت می‌کنند؛ استارت‌آپ‌ها قدم‌های کوچکی در راستای تبدیل اقتصاد سنتی و اقتصاد  نفتی به سمت توجه به اقتصاد فعال و خلاق برداشته‌اند.

گردش مالیانه شرکت‌های دانش‌بنیان به مرز ۶۰ هزار میلیارد تومان رسیده است

بخش سنتی اقتصاد کشور به چه صورتی عمل می‌کرد و بر پایه چه چیزی تشکیل شده بود که اکنون می‌گویید اقتصاد دانش‌بنیان می‌خواهد آن را رونق ببخشد؟

سورنا ستاری: کشور ما از لحاظ منابع نفتی بسیار غنی است اما اگر درآمد نفت متوقف شود نمی‌توانیم کشور را اداره کنیم و زمانی می‌رسد که از کار می‌مانیم، اما به کمک اقتصاد دانش‌بنیان و شرکت‌های خلاق می‌توانیم آینده روشن را برای کشور بوجود آوریم؛ در اقتصاد نفتی و فرهنگ قدیمی یاد گرفتیم که به کمک پول باید کار‌ها را پیش برد و تنها اسکناس است که گره مشکلات را باز می‌کند، اما باید بدانیم پول و نفت هیچگاه مشکلات کشور را برطرف نمی‌کنند آن چیزی که سبب پیشرفت کشور می‌شود محیط کسب و کار مناسب و جوانان خلاق هستند؛  ایران از لحاظ نیروی انسانی بسیار غنی است و پتانسیل بالایی در این زمینه دارد کدام کشور را می‌شناسید که تعداد دانشجویان، فارغ‌التحصیلان و دانشگاه‌هایش به میزان ایران باشد؟ گردش مالیانه شرکت‌های دانش‌بنیان به مرز ۶۰ هزار میلیارد تومان رسیده است و توانسته‌ایم در اکوسیستم نوآوری بیش از ۳۰۰ هزار شغل جدید را برای جوانان و فارغ‌التحصیلان کشور ایجاد کنیم.

ایران رتبه اول غرب آسیا در حوزه دارو‌های بیوتکنولوژیک

شرکت‌هایی که موفق به کسب افتخارات بسیار شده‌اند و این حجم رشد و درآمد داشته‌اند در چه حوزه‌هایی فعال هستند؟

سورنا ستاری: در حوزه دارو، بیوتکنولوژی، تجهیزات پزشکی،نانو فناوری، سلول‌های بنیادی و بسیاری از علوم جدید دیگر توانسته‌ایم موفقیت‌های خوبی را کسب کنیم اکنون در رتبه چهارم جهان در بخش نانوفناوری قرار داریم و فروش محصول شرکت‌های فعال در این حوزه به بیش از هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان در سال رسیده است؛ بیش از ۱۰۰ شرکت در حوزه سلول‌های بنیادی فعالیت می‌کنند و چشم‌انداز ما این است که تعداد شرکت‌هایی که تا سال پیش اصلاً نامی از آن‌ها وجود نداشت رشد چشمگیری داشته باشند؛ در بخش تجهیزات و وسایل آزمایشگاهی رتبه اول منطقه را کسب کرده‌ایم و این نشان از عملکرد خوب شرکت‌ها دارد؛ یک شرکت زیستی توانسته به همراه کارمندانی که میانگین سنی آن‌ها ۳۳ سال است دارو‌های بیوتکنولوژیک را به بیش از ۱۰ کشور جهان صادر کند و اکنون ایران در  رتبه اول غرب آسیا در این حوزه قرار دارد.

وضعیت استارت‌آپ‌ها چگونه است؟

سورنا ستاری: استارت‌آپ‌های کشور هفته‌ای ۱۰ درصد رشد می‌کنند و ایران رتبه اول منطقه در بخش استارت‌آپی را کسب کرده است؛ یکی از سرویس‌های ویدئویی کشور روزانه ۷۴ میلیون بازدید دارد؛ در بزرگترین فروشگاه برنامه تلفن همراه ۲۱ هزار نفر برنامه نوشته‌اند و در حال حاضر بزرگترین فروشگاه اینترنتی محصولات در کشور وجود دارد که ۹۰ درصد خرده‌فروشی آنلاین را به خود اختصاص داده و بیشترین بازدید از فروشگاه آنلاین در منطقه غرب آسیا متعلق به این فروشگاه است.

در حال حاضر مردم کشور توجه بسیاری به استارت آپ‌های حمل‌ونقل درون شهری یا همان تاکسی‌های آنلاین دارند روزی که این استارت‌آپ کار خود را آغاز کرد و در خرداد ماه سال ۹۵ حجم سفر آن تنها  ۱۰۰ مسافرت در روز بود، اما اکنون به یک میلیون سفر در روز رسیده ؛ وضعیت تراکنش‌های مالی هم در کشور به شدت خوب است در حال حاضر فقط یک استارت‌آپ توانسته ۴۵ درصد حجم تراکنش مالی سال را به خود اختصاص دهد و سالانه ۴ هزار میلیارد ریال فروش دارد؛ نسل اول استارت آپ ها در ایران عمدتا خدماتی و IT بودن اما اکنون ما در پی حمایت و راه اندازی نسل دوم استارت‌آپ ها در حوزه تکنولوژی و توسعه  شتابدهنده های تخصصی هستیم.

اگر جوانان ایرانی نبودند خارجی‌ها در کشور جولان می‌دادند

شما برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها چه کار کرده‌اید؟

سورنا ستاری: بار‌ها گفته‌ام که با وام دادن به شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها به آن‌ها خیانت می‌کنیم تمام کسانی که موفق به ایجاد شرکت‌های جدید و طراحی استارت‌آپ‌ها شده‌اند فرزندان ما هستند و به آن‌ها افتخار می‌کنیم استارت‌آپ‌های خدماتی سبب می‌شوند تا زندگی افراد آسان شود تا آمازونی نباشد پهبادی توسعه پیدا نمی‌کند؛ دوست دارید اسم آمازون را بیاوریم، اما نام شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی را نگوییم؟ برخی دوست دارند یوتیوب گفته شود، اما درباره استارت‌آپ داخلی چیزی نگوییم؛ طرز نگاهی که گاهی اوقات در برابر شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها ایجاد می‌شود خجالت آور است ما باید بدانیم که بنیان‌گذاران شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها بچه‌های این مملکت هستند و اگر آن‌ها نبودند اکنون یوتیوب و آمازون در کشور جولان می‌دادن؛ دیدگاه‌های کج و اشتباه سبب شدند تلگرام و یوتیوب در کشور بیاید بار‌ها گفته‌ام که تلگرام حاصل بی‌عرضگی خودمان است مشکلاتی که در کشور بوجود می‌آیند همگی فرهنگی هستند جوانانی که کمتر از ۳۰ سال سن دارند توانستند در کشور الگو آفرین باشند ما از این شرکت‌ها و استارت‌آپ‌ها حمایت می‌کنیم و به آن‌ها افتخار می‌کنم و بسیاری از آن‌ها را خودم از خارج کشور آورده‌ام و اگر راضی باشند نام آن‌ها را می‌گویم.

حمایت‌هایی که برای شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها را در نظر گرفته‌اید و از آن‌ها صحبت می‌کنید چه هستند؟

سورنا ستاری: روزی که قانون شرکت‌های دانش‌بنیان تصویب شد ۱۱۰ خدمت را در نظر گرفته‌ایم که اکنون تعداد این خدمات به ۱۲۰ عدد افزایش پیدا کرده است و ما تفاهم‌نامه‌های خوبی را با سازمان‌های مختلف در راستای کمک به شرکت‌های دانش‌بنیان داشته‌ایم و هر کجا که لازم باشد این خدمات را به شرکت‌ها ارائه می‌کنیم؛ خدماتی همچون معافیت‌های مالیاتی، معافیت‌های گمرکی، معافیت سربازی، ارائه وام و بسیاری خدمات دیگر از جمله حمایت‌های ما هستند؛ در حال حاضر چندین صندوق خطرپذیر در دانشگاه‌ها بوجود آمدند و در بورس هم تابلو‌های مختلفی برای شرکت‌های دانش‌بنیان وجود دارند و به کمک بخش خصوصی می‌توانیم شرکت‌های دانش‌بنیان را توسعه دهیم؛ شرکت‌های دانش‌بنیان به عنوان بخشی از تلاش‌هایی هستند که سبب بالا بردن شاخص نوآوری جهانی ایران شده‌اند.

بیشترین رشد  جهانی حوزه کارآفرینی متعلق به ایران است

به شاخص نوآوری جهانی اشاره کردید ایران در میان کشور‌های مختلف جهان در چه رتبه‌ای قرار دارد و چه موفقیت‌هایی را از لحاظ نوآوری کسب کرده است؟

سورنا ستاری: ما در میان ۵ کشور برتر جهان از لحاظ رشد کارآفرینی قرار گرفته‌ایم و بیشترین رشد  جهانی این حوزه  متعلق به ایران است بر اساس گزارش آنکتاد که در مقر سازمان ملل متحد ارائه شد متوجه شدیم که از رتبه سی‌وچهارم تولید علم به رتبه شانزدهم رسیده‌ایم و تعداد دانشجویان ما نسبت به قبل از انقلاب ۲.۴ دهم بوده و اکنون  به ۴.۷ دهم افزایش پیدا کرده همچنین تعداد مهندسین فارغ‌التحصیل ایران فقط چند هزار نفر  کمتر از کشور آمریکا است و در میان ۵ کشور برتر جهان از لحاظ تعداد فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی قرار گرفته‌ایم؛ برای اولین بار سال گذشته شهر تهران در میان ۵۰ شهر برتر فناوری جهان قرار گرفت و این نشان می‌دهد که از لحاظ کارآفرینی و توسعه زیست بوم مناسب فناوری چقدر پیشرفت داشته‌ایم؛ در حال حاضر مدل اکوسیستم مناسبی در اطراف دانشگاه‌های شهر تهران ایجاد شده است و باید بدانیم که آینده شهر تهران در برج‌سازی خلاصه نمی‌شود و استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان آینده این کشور را می‌سازند همچنین کارخانه‌های نوآوری در اطراف شهر تهران کار خود را آغاز کرده‌اند و شرکت‌های دانش‌بنیان به همراه استارت‌آپ‌ها می‌توانند در این کارخانه‌ها مستقر شوند و کار خود را انجام دهند.

بزرگترین سرمایه ایران جوانان خلاق آن است

یکی از برنامه‌های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری همکاری با دانشجویان فارغ‌التحصیل خارج از کشور است و این برنامه سر و صدای زیادی را در داخل و خارج از کشور بوجود آورده در باره این برنامه توضیح دهید و بگویید چه میزان موفق بوده‌اید؟

سورنا ستاری: سه سال است که پلت‌فرم جدیدی را برای همکاری با فارغ‌التحصیلان دانشگا‌های خارجی آغاز کرده‌ایم و از ۱۰۰ دانشگاه برتر جهان حدود ۲ هزار نفر از فارغ‌التحصیلان ایرانی به کشور بازگشتند ما برای توسعه اکوسیستم مناسب فناوری و بهبود فضای کسب و کار شرکت‌های دانش‌بنیان این برنامه را آغاز کرده‌ایم البته  معتقد به فرار مغز‌ها هستم و به نظرم جوانان باید برای تحصیل به کشور‌های خارجی بروند و سپس برای کمک به پیشرفت کشور بازگردند، اما نکته قابل توجه این است که بدانیم باید محیط مناسب کسب و کار را برای این جوانان ایجاد کرد و اکنون معاونت علمی زیست‌بوم مناسبی را برای کمک به فارغ‌التحصیلانی که به کشور باز گشته‌اند بوجود آورده است؛ در حال حاضر بیش از ۱۰۰ استارت‌آپ توسط جوانان ایرانی که در خارج از کشور تحصیل کرده‌اند و به ایران بازگشته‌اند اداره می‌شود آن‌ها توانستند مشاغل بسیاری را برای سایر جوانان کشور ایجاد کنند؛ آینده ایران در گرو رشد همکاری‌ها، توسعه زیرساخت‌ها و حمایت مداوم و جدی از شرکت‌های دانش‌بنیان است ما می‌خواهیم به تمام جهان ثابت کنیم که بزرگترین سرمایه ایران جوانان خلاق آن است و باید فرمان اقتصادی کشور را به دست جوانان بسپاریم؛ به طور قطع طی چند سال آینده شرکت‌های فولاد و خودروسازی پشت سد شرکت‌های دانش‌بنیان قرار می‌گیرند.

نسل جدیدی از کارآفرینان در حال ورود به بازار کشور هستند

برای پیشبرد فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان و توسعه کریدور صادرات چه کرده‌اید؟ زیرا در حال حاضر بسیاری از شرکت‌ها توانایی صادرات دارند و برای گسترش آن تنها حمایت شما را نیاز دارند.

سورنا ستاری: بحث صادرات و گرفتن استاندارد‌های لازم برای شرکت‌های دانش‌بنیان جدی است ما باید بتوانیم بستر مناسبی را برای شرکت‌ها ایجاد کنیم تا آن‌ها بتوانند با استاندارد‌های بین‌المللی آشنا شوند و بازار کشور‌های خارجی را به دست بگیرند؛ نسل جدیدی از کارآفرینان در حال ورود به بازار کشور هستند و با توجه به این پتانسیل خوب باید بتوانیم حوزه دانش‌بنیان را در بخش صادراتی تقویت کنیم اکنون کشور در وضعیت تحریمی بسر می‌برد و صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند نقش موثری در راستای کمک به اقتصاد کشور داشته باشند؛ آشنا کردن شرکت‌های دانش‌بنیان با نمایشگاه‌های بین‌المللی و کمک به آن‌ها برای  حضور در این نمایشگاه‌ها از جمله اقداماتی است که در راستای توسعه صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان انجام می‌دهیم.

پس از انقلاب اسلامی از لحاظ سطح علمی دانشگاه‌های ما چه میزان رشد داشته‌ است و اکنون در رتبه‌بندی‌های جهانی در چه مقامی قرار گرفته‌ایم؟

سورنا ستاری: سطح علمی دانشگاه‌های کشور نسبت به قبل از انقلاب با جهش خوبی مواجه بوده است اکنون از لحاظ علمی و از نظر شتابدهی و رشد مقالات در رتبه شانزدهم جهان قرار گرفته‌ایم، اما باید بدانیم که روز اولی که دانشگاه‌ها در کشور به وجود آمدند بومی نبودند و نتوانستند  رشد خوبی داشته باشند، اما اکنون با جهش خوبی که داشته‌ایم توانسته‌ایم در مقام خوبی قرار بگیریم؛ فرزندان ایران در رشته علوم پایه و مهندسی سر آمد جهان هستند و ما باید بتوانیم تعداد دانشگاه‌های خوبمان را افزایش دهیم، چندین سال است که رتبه علمی دانشگاه‌های ایران در مقام‌های عالی قرار می‌گیرد و به کمک همین فضای مناسب دانشگاهی توانسته‌ایم بسیاری از جوانان را به کشور بازگردانیم، جوانانی که در دانشگاه‌های خارج کشور با حقوق ۴۰۰ هزار دلار کار می‌کردند به ایران آمدند و استارت‌آپ‌های موفقی را به وجود آوردند؛ معدن ما در اقتصاد دانش بنیان عقل جوانان خلاق است.

قول می‌دهم که سیلیکون ولی دیگری را در تهران به وجود می‌آوریم

به طور مکرر درباره اقتصاد مبتنی بر نفت و رانتی که در این اقتصاد وجود دارد صحبت می‌کنید، درباره چگونگی گذر از این اقتصاد بگویید؟

سورنا ستاری: آنقدر درباره اقتصاد نفتی صحبت کردم که مورد هجمه قرار گرفتم، نمی‌گویم نفت خدمات خوبی برای کشور نداشته است، اما خدمات منفی آن بسیار بیشتر بوده همین نفت اعتماد به نفس جوانان را از بین برده است و اقتصاد نفتی یا همان اقتصادی که از آن با عنوان اقتصاد بچه پولداری صحبت می‌کنم آینده‌ای برای کشور ندارد و این  شرکت‌های دانش بنیان و استارت‌آپ‌ها هستند که توانسته‌اند اقتصاد کشور را متحول کنند و طی سال‌های اخیر رشد خوبی برای ما داشته‌اند باید بدانیم که نفت، روزی تمام می‌شود، اما خلاقیت جوانان و ایده آنان نه تنها تمام شدنی نیست بلکه برای کشور افتخارات بسیاری را به وجود می‌آورد. ما هیچ چیزی کمتر از کشور آمریکا نداریم و قول می‌دهم که سیلیکون ولی دیگری را در تهران به وجود می‌آوریم؛ پیشرفت ایران از لحاظ کیفیت و کمیت با قبل از انقلاب قابل قیاس نیست، تعداد شرکت‌های دانش بنیان، مقالات و پتنت‌های ما ثروت آفرینی بسیاری داشته‌اند، اما فقط نفت را متوجه شدیم اکنون توسط فضای دانش بنیانی کشور می‌توانیم به پیشرفت‌های خوبی دست پیدا کنیم رشد حوزه استارت‌آپی سرسام‌آور است و استارت‌آپ‌های ما می‌توانند زندگی مردم را مورد تحول قرار بدهند.

از برنامه‌های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری توسعه بازار‌های خارجی است و اکنون به طور جدی وارد بازار آفریقا شده‌اید. درباره این موضوع توضیح دهید و بگویید این باز شدن درهای کشور چه تاثیری در اقتصاد ایران دارد؟

سورنا ستاری: یکی از بازار‌های جدی که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در آن کار می‌کند بازار آفریقا است؛ بازار این کشور برای ما سودآوری بسیاری را به همراه خواهد داشت، زیرا جمعیت آن زیاد است و می‌توانیم استاندارد‌های مورد نیاز آن را راحت‌تر از کشور‌های اروپایی اخذ کنیم؛ تا کنون دو مرتبه با شرکت‌های دانش بنیان به آفریقا جنوبی رفته‌ایم و توانسته‌ایم آن‌ها را با بازار‌های بین‌المللی آشنا کنیم و تفاهم نامه‌های متعددی را به امضا برسانیم. اکنون به دنبال توسعه برنامه‌های صادراتی هستیم و می‌خواهیم شرکت‌های دانش بنیان را در این بخش فعال کنیم.

اگر به طور کلی بخواهید درباره موفقیت ایران پس از انقلاب اسلامی و در حوزه علم و فناوری جملاتی را به صورت خلاصه بگویید، چه می‌گویید؟

سورنا ستاری: آینده این مملکت را فرزندان آن می‌سازند و از همان روز اولی که کار را به دست گرفتیم قرار شد در راستای توسعه کسب و کار‌های مبتنی بر اقتصاد دانش بنیان و ایجاد اکوسیستم نوآوری قدم برداریم، رسیدن به رتبه اول منطقه در بخش استارت آپی، دستیابی به اختراعات مختلف و داشتن بهترین زیست بوم نوآوری افتخاراتی است که توسط جوانان کشور به وجود آمده است؛ طی آخرین گزارشاتی که توسط شاخص نوآوری بلومبرگ ارائه شد کشور ایران با صعود دو پله‌ای از رتبه ۴۹ به رتبه ۴۷ آمد و توانست بالاتر از کشورهایی، چون قطر، عربستان و هند قرار بگیرد همچنین در شاخص کارایی آموزش عالی به خوبی عمل کرده‌ایم و ۷ پله بالاتر از کشور آمریکا در این رتبه‌بندی قرار داریم. آینده روشنی در برابر کشور ایران قرار دارد و به طور قطع می‌توانیم پیشرفت‌های خوبی را به دست بیاوریم، آینده‌ای که توسط جوانان کشور به دست می‍‌آید و افق‌های روشنی در برابر آن‌ها قرار دارد.