روزنامه جام‌جم نوشت: ماجرای ساخت واکسن یا داروی مشترک از سوی دو کشور داستان تازه‌ای نیست. بسیاری از کشورها سال‌هاست در این زمینه‌ها با یکدیگر همکاری می‌کنند؛ اتفاقی که ایران و کوبا نیز سابقه آن را دارند. سابقه همکاری این دو کشور به حدود چند سال پیش برمی‌گردد.
ایران و کوبا سال ۱۹۹۷، واکسن پنومونی یا همان واکسن‌های ذات‌الریه را تولید کردند. تولید واکسن هپاتیت، یکی دیگر از تجربه‌های موفق است. حدود دو سال پیش نیز که هنوز خبری از کووید-۱۹ نبود، ایران و کوبا پروژه دیگری را شروع کردند؛ پروژه‌ای که فناوری آن فقط در اختیار شش تا هفت کشور است. پس از شیوع کرونا اما کارشناسان ایرانی و کوبایی از این فناوری منحصر به‌فرد برای تولید واکسن کرونا بهره می‌گیرند.
در ادامه با علیرضا بیگلری، رئیس انستیتوپاستور ایران گپ می‌زنیم. او که به‌تازگی از کوبا به ایران بازگشته، می‌گوید خبرهای خوبی درباره واکسن مشترک دو کشور دارد. آن‌طور که بیگلری وعده می‌دهد این محصول مشترک، افتخاری جهانی را رقم خواهد زد.
شما به‌تازگی از کوبا برگشته‌اید؛ از واکسن مشترک ایران با این کشور چه خبرهایی دارید؟
خبرهای خوبی داریم. ما سابقه طولانی از نظر همکاری با کشور کوبا داریم. این کشور از پیشرفته‌ترین کشورها در تولید دارو و واکسن در جهان است. کوبا دانش «های تک» در تولید دارو دارد و ساخت واکسن مشترک بین ما هم با همین تکنولوژی انجام شده است. این کشور همزمان چهار واکسن در حال تولید دارد که یکی از آنها و موفقیت‌آمیزترین آنها، همین واکسنی است که مشترک با ماست. در کوبا فاز دوم انسانی واکسن در حال انجام است و چند هفته دیگر هم فاز سوم، آن در کشور ما انجام می‌شود.
پلتفرم تولید واکسن مشترک چیست؟
ساخت پلتفرم این واکسن حدود دو سال پیش، در یک پروژه مشترک بین ایران و کوبا شروع شد. بعد از شیوع ویروس کرونا، روش اختصاصی برای تولید واکسن کووید-۱۹ با همین پلتفرم پیشرفته در نظر گرفته شد. در این پلتفرم از روش ژنتیک استفاده شده است و در واقع در آن پروتئین ساخته می‌شود. واکسن‌های پروتئینی از بی‌خطرترین واکسن‌های دنیا هستند.
در این واکسن‌ها ما خود پروتئینی را که در بیرون تولید شده است، وارد بدن می‌کنیم. این روش کم‌عارضه‌ترین روش در تولید واکسن است. واکسن ما ویژگی خاص دیگری هم دارد. برای این که ایمنی‌زایی این واکسن بیشتر شود، با مواد دیگری ترکیب شده است؛ در این واکسن، واکسن کزاز را ترکیب کردیم. واکسن کزاز هیچ عارضه‌ای ندارد و البته اثربخشی واکسن را هم بالاتر می‌برد.
ایمنی‌زایی این واکسن چقدر است؟
فاز اول و دوم این واکسن در کوبا انجام شده است و باید بگویم ایمنی‌زایی بالا و شگفت‌انگیزی دارد. در حال حاضر قضاوتی درباره میزان ایمنی‌زایی واکسن نمی‌کنیم، اما باید بدانید ایمنی و کارایی بسیار بالایی دارد.
عوارض این واکسن در کوبا چه بوده است؟
در فاز اول و دوم، هیچ عارضه‌ای نداشته است. ما از اول شروع پروژه تا امروز، پنج بار به این کشور سفر کردیم و پروژه زیر نظر و با تایید ما به سرانجام رسیده است. هر روز داده‌ها و اطلاعات را ارزیابی می‌کنیم و در این مدت زمان، هیچ‌کدام از کسانی که در آزمایش شرکت کرده‌اند، عارضه‌ای از خود نشان نداده‌اند. این نکته نشان می‌دهد این واکسن چقدر کارایی خوبی دارد و یکی از واکسن‌هایی است که از نظر علمی، در دنیا مورد توجه قرار خواهد گرفت.
چرا فاز سوم این واکسن در کشور ما آزمایش می‌شود؟
به خاطر این که این فاز بی‌خطرترین مرحله آزمایش یک واکسن است. عوارض یک واکسن در مراحل اول و دوم خود را نشان می‌دهد که در مراحل اول و دوم این آزمایش نشان داده شد که عوارضی ندارد و بی‌خطرترین واکسن است.
پس این که گفته می‌شود چون جمعیت ایران بیشتر از کوباست و شیوع ویروس در کشور ما بیشتر است دلایل این تصمیم نیست؟
نه، این دلیل آزمایش مرحله سوم در کشور ما نیست. شرط ما برای استفاده از واکسن این بود که واکسن تولید شده همکاری بین دو کشور باشد. در قرارداد بین دو کشور این موضوع را لحاظ کردیم که در صورتی از واکسن در ایران استفاده می‌کنیم که مراحل اولیه را با موفقیت گذرانده باشد و ما مطمئن باشیم که واکسن برای مردم کشورمان مشکلی ایجاد نمی‌کند.
اما واکسنی که در کوبا اثربخشی دارد، ممکن است در جغرافیای کشور ما اثربخش نباشد.
دقیقا درست است. بحث قومیت و اثربخشی دارو یا واکسن خیلی مهم است. احتمال دارد این واکسن در یک کشور دیگر، اثربخشی نداشته باشد اما این واکسن تولید خودمان است و ما زیرساخت‌های تولید این واکسن را در انستیتوپاستور ایجاد کردیم و آن را تولید می‌کنیم. واکسن تولید ما به میزان قابل‌توجهی قابلیت اثربخشی را در همه قومیت‌ها دارد. چراکه تکنولوژی ساخت این واکسن با دیگر واکسن‌های دنیا متفاوت است و به شکلی طراحی شده تا برای همه قومیت‌ها مناسب باشد. در روزهای اول در جریان تولید این واکسن بودم و در مراحل فازهای بالینی هم حضور داشتم. کشورهای زیادی از ما خواستند فاز سوم واکسن کرونا در کشور ما انجام شود، اما ما قبول نکردیم، چراکه در جریان دستور ساخت آن واکسن‌ها نبودیم و عاقلانه نیست از واکسنی استفاده کنیم که هنوز نمی‌دانیم تا چقدر ایمنی دارد.
درباره مساله جمعیت چطور؟
باید توجه داشته باشیم آلودگی در هر کشوری متفاوت است و بله، جمعیت کشور ما خیلی بیشتر از کوباست. آنها حدود ۱۲میلیون نفر جمعیت دارند. کوبا یکی از کشورهای موفق در مهار بیماری کروناست و به خاطر همین هم بسته به فرمول‌های محاسباتی که وجود دارد و چون آلودگی عفونی در آنجا کمتر است، باید افراد بیشتری در آزمایش شرکت کنند. در کشور ما اما بسته به تعداد جمعیت و نیز درصد عفونی بیشتر و بسته به محاسباتی که انجام می‌دهیم، باید تعداد کمتری داوطلب در فاز بالینی شرکت کنند، جمعیت یا درصد شیوع آلودگی می‌تواند در تعداد افراد شرکت‌کننده در آزمایش تاثیرگذار باشد. به عنوان مثال، بسته به درصد آلودگی، در یک کشور نیاز است که ۳۰تا ۴۰هزار نفر در یک آزمایش شرکت کنند و در یک کشور دیگر، به تعداد کمتر یا بیشتری، با توجه به فاکتور جمعیت و آلودگی، میزان دوز واکسن و نیز تعداد شرکت کننده‌ها در آزمایش تغییر می‌کند.
آیا کشور دیگری، خواهان استفاده از واکسن مشترک ایران-کوباست؟
فعلا که این قرارداد بین کوبا و ایران است اما کشورهای زیادی تقاضای استفاده از این واکسن را دارند. اولویت ما، تامین واکسن برای ایران و کوباست و طبق قرارداد قبلی که با هم داشتیم، باید ظرفیت مورد نیاز کشور برای واکسیناسیون تامین بشود و فعلا تامین واکسن برای مردم دو کشور مهم است. وقتی جمعیت هر دو کشور واکسینه شدند با توافق بین دو طرف ظرفیت تولید اضافی واکسن به کشورهای دیگر صادر می‌شود.
آیا واکسیناسیون ملی کرونا که در ستادملی مبارزه با کرونا تصویب شده، با این واکسن انجام می‌شود؟
مسلما عاقلانه این است که برنامه واکسیناسیون، با واکسن‌های مختلف انجام بشود اما بحث ما درباره واکسن تولید مشترک است. واکسن ما برای سالمندان عوارضی ندارد و در افراد با سن متفاوت تا به حال عوارضی نداشته است. ایمنی‌زایی خیلی خوبی دارد.
آزمایش فاز سوم واکسن چه زمانی در ایران شروع می‌شود؟
هنوز زمان‌بندی دقیقی درباره شروع فاز سوم آزمایش در نظر گرفته نشده. چند هفته دیگر واکسن وارد ایران می‌شود اما تا وقتی فاز دوم آزمایش واکسن در کوبا به اتمام نرسد، ما وارد فاز سوم نمی‌شویم. بهمن و اسفند زمانی است که به احتمال زیاد، فاز سوم آزمایش شروع می‌شود.
آیا بهار سال ۱۴۰۰ واکسیناسیون با این واکسن شروع می‌شود؟
در ماه اول نمی‌توانیم قول بدهیم واکسیناسیون انجام بشود. بعد از بررسی اطلاعات واکسیناسیون در آزمایش فاز سوم، در ماه‌های دوم و سوم سال ۱۴۰۰، می‌توانیم قول بدهیم واکسیناسیون عمومی را انجام بدهیم البته باید آزمایش‌ها موفقیت‌آمیز باشند.
شما چقدر امیدوارید آزمایش بالینی با موفقیت پیش برود؟
خیلی زیاد. مطمئن باشید واکسن مشترک ما با کوبا، جزو افتخارات دنیا خواهد بود.
تولید واکسن با فناوری پیشرفته
واکسن‌های داخلی به روش‌های متنوعی تولید می‌شود. یکی از روش‌ها به عنوان مثال، واکسن ویروس کشته شده است که قدیمی‌ترین روش تولید واکسن است. به گفته بیگلری، واکسنی که ایران با کوبا تولید می‌کند، فناوری‌های پیچیده‌ای دارد. او می‌گوید فناوری‌ای که در ساخت این واکسن به کار می‌رود، پیچیده‌ترین روش تولید واکسن در جهان است. مراحل متنوع برای تولید این واکسن با موفقیت پشت سر گذاشته شده و به خاطر همین است که برای اغلب قومیت‌ها کارساز است و البته عوارض کمی هم به وجود می‌آورد.
به گفته رئیس انستیتوپاستور شرکت‌های زیادی به دانش تولید این واکسن دست نیافته‌اند و این دانش دستیابی به واکسن هم خیلی در جهان مرسوم نیست، فقط شش‌تا هفت کشور، توانایی ساخت واکسن با این روش را دارد. به نظر او این که در کشورمان تولید واکسن با روش‌های متنوعی دنبال می‌شود اتفاق خوبی است. بیگلری می‌گوید: ویروس کرونا به‌زودی مهار می‌شود اما رسیدن به تکنولوژی‌های متنوع برای تولید واکسن برای ما می‌ماند و مردم از این سرمایه استفاده می‌کنند، از زیرساخت‌هایی که برای تولید واکسن ایجاد شده است و نیز فناوری که ما به آن دست می‌یابیم. این بهترین فرصت برای ماست که به دانش بومی دست یابیم. او به همه پلتفرم‌های متنوع تولید واکسن در کشور خوشبین است و اعتقاد دارد استفاده از این روش‌ها می‌تواند موفقیت بزرگی برای تولید واکسن در کشور باشد.
سرمایه‌گذاری ملی
دراین میان پرسش دیگری که مطرح می‌شود، هزینه ساخت یک واکسن است. به گفته بیگلری، زیرساخت‌های تولید واکسن مشترک با کشور کوبا از سال ۹۸ ایجاد شده است و همان زمان هم مجلس شورای اسلامی، بودجه قابل قبولی برای این پروژه در نظر گرفت. با شیوع ویروس کرونا از همین زیرساخت‌ها استفاده شد و به این ترتیب این روش که پیش از شیوع کرونا ایران و کوبا روی آن کار می‌کردند، برای تولید واکسن به کار گرفته شد.
بیگلری درباره میزان بودجه اختصاصی به پروژه تولید واکسن ادامه می‌دهد: «تا زمانی که پروژه به پایان نرسد، نمی‌توان رقم دقیقی را عنوان کرد.» ولی به نظر او، تولید واکسن کرونا در کشور به صرفه‌تر و ارزان‌تر است، چراکه تولید یک واکسن جزو سرمایه‌گذاری‌های ملی است و پروسه تولید واکسن در یک کشور یک اتفاق استراتژیک است. به گفته او دانش دستیابی به فناوری تولید واکسن، مهم‌ترین سرمایه‌ای است که امکان دارد یک کشور به آن دست پیدا کند.
