1. مراد از تنوع فرهنگی چست؟

ما در جهانی زندگی می کنیم که بیش از 10 هزار اجتماع متمایز انسانی در محدوده های بالغ بر 200 کشور همزیستی می کنند. تنوع فرهنگی بدین معناست که تمامی افراد و گروه ها بتوانند از حقوق فرهنگی خود بر مبنای حقوق بشر و آزادی های اساسی انسان بهره مند شوند. همه فرهنگ ها امکان فعالیت مساوی، همگام با سایرین را داشته باشند و هیچگونه تبعیض و نابرابری تحت هیچ عنوانی وجود نداشته باشد. از سوی دیگر هر چند جوامع انسانی در مورد بسیاری از ویژگی های فرهنگی با هم اشتراکاتی دارند اما در عین حال همه جوامع، چه در حوزه داخلی و چه در مقایسه با یکدیگر، با درجات مختلف دارای سرشت نامتجانس هستند که این تنوع و کثرت باید همچون «تنوع زیستی» به عنوان «میراث مشترک بشری» و «گنجینه سرشار تجربه، خرد و رفتار تمام انسان ها» مورد حفاظت و حمایت قرار گیرد. اصل کثرت گرایی به معنای دیگر پذیری و احترام به کثرت فرهنگ ها، هم در داخل کشورها و روابط بین قومی و هم در مناسبات بین کشورها حائز اهمیت بسیار است. همچنین حق برخورداری از فرهنگ خاص خود، حق ابراز ایمان و اجرای مراسم دینی خاص خود، حق استفاده از زبان خاص خود، حق شرکت در زندگی فرهنگی ... را شامل می شود. 

2. تنوع فرهنگی در برابر یکسان سازی فرهنگی که آمریکا و برخی کشورهای غربی در قالب «صدور ارزشهای غربی و دموکراسی» به سایر ملل جهان هستند اقدامی ارزنده محسوب می گردد.

3. سیاست فرهنگی ایران، احترام به تنوع فرهنگی، برابری فرصت برای گروه های اجتماعی و فرهنگی به منظور مشارکت در حیات فرهنگی و حمایت از فرهنگ های در حاشیه مانده و یا در خطر فراموشی است.

4. ایران از دیرباز محل تلاقی فرهنگ های مختلف بوده است. ایران نمادی از تنوع فرهنگ، همزیستی مسالمت آمیز ادیان و نمادی از صلح و گفتگو، مدارا و روا داری بوده است. مسجد، کلیساها، کنیسه ها و ... در شهرهای مختلف کشور حکایت از این رواداری، تنوع فرهنگی دارد. 

ثبت جهانی مجموعه کلیساهای ارامنه ایران در سال 2008 میلادی، آیین زیارت کلیسای تادئوس با ارمنستان در فهرست عناصر فرهنگی ناملموس توسط جمهوری اسلامی ایران در سال 2020، گویای به رسمیت شناختن و تلاش برای جهانی کردن تنوع فرهنگی است.

5. اسلام عزیز ما را به تضارب آراء، جدال احسن دعوت می کند. این نمادی عالی از «گفت و گو» و «مشورت خواهی» از دیگران است. نمونه های فراوان تاریخی از دوران پیامبر اکرم (ص)، امامان شیعه علیهم السلام وجود دارد. 

6. البته وقتی از تنوع فرهنگی در ایران سخن می گوئیم به معنای آن است که این تنوع موجب اتحاد، همبستگی و وحدت ملی بوده است نه ایجاد بی ثباتی و کشمکش های قومی. چرا که تنوع فرهنگی نشان بارز از پویایی فرهنگی جامعه ایرانی در طول تاریخ بشر بوده است. ایران عزیز ما منظومه ای درخشان از اقوام و اقلیم ها را در دل خود جای داده است. این اقوام متناسب با اقلیم، قدمت، باورها و سبک زندگی خویش از ویژگی های منحصر بفردی برخوردار هستند. در ایران عزیز ما بیش از 100 گویش وجود دارد. 

7. با نگاهی به تعریف فرهنگ که آن را نظامی از معنای، باورها و فعالیت هایی که گروهی از انسان ها در زندگی فردی و اجتماعی خود با آن فهم، تنظیم و ساخت بندی می نمایند و به عبارت دیگر فرهنگ و روش درک و سازماندهی زندگی انسانی است که بر پایه آن در جامعه ایرانی در طول تاریخ از خاستگاه دینی و تاریخ مشترک ایرانیان را به سان پیکری واحد در آورده است، همان که شاعر بزرگ ایران زمین ؛ سعدی علیه الرحمه در گلستان، در سیرت پادشاه آورده است: 

بنی آدم اعضای یکدیگرند     ***    که در آفرینش ز یک گوهرند

چو عضوی به درد آورد روزگار    ***    دگر عضو ها را نماند قرار

8. پدیده دولت و الزامات زیست مشترک چند هزار ساله هم چنین باعث تکوین میراث فرهنگی مشترک شده است که عناصر هویت ملی ایرانیان را شکل داده است. 

این هویت خود را در تاریخ کهن این سرزمین به شکل آیین ها، سنت ها، آداب و رسوم گوناگون به نمایش گذاشته که عامل پیوند تمامی ایرانیان شده است. عید نوروز، شب یلدا (چله)، شاهنامه فردوسی، حافظ، سعدی، مولانا، ... از جمله این نمادها هستند که در میان تمامی ایرانیان از محبوبیت خاص برخوردار هستند. شاهنامه فردوسی که «شناسنامه»، «ثبت احوال» و «تاریخ ایران» است که بر قله ادبیات جهان پرتو افشانی می کند و نظیری بر آن نیست.

9. بیانیه جهانی تنوع فرهنگی یونسکو به مثابه «میراث مشترک انسانی» است که می تواند با احترام به فرهنگ های مختلف گفت و گو، صلح، مدارا، همزیستی را جایگزین نزاع، خشونت، جنگ، نماید. رسانه ها، شبکه های اجتماعی نوین یا همان که فضای مجازی می خوانیم که امروزه به یک ابر رسانه بی رقیب تبدیل شده است. رادیو، تلویزیون، مطبوعات، سازمان های مردم نهاد، نخبگان، گروه های مرجع، ... می توانند در گسترش تنوع فرهنگی پیشگام باشند. چرا که وجود تنوع فرهنگی در یک سرزمین، یعنی زیست با کیفیت فرهنگ های متنوع یا متفاوت است که در مقابل تک فرهنگ یا همگن سازی فرهنگ ها که تکامل فرهنگی شناخته می شود. تنوع فرهنگی با هدف ارتقاء تنوع فرهنگی، گفتگو و توسعه است. این فرصتی برای نو شدن، بهتر شدن، اجتماعی تر اندیشیدن و جهانی تر زندگی کردن در عصر کنونی است.

 *قائم مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی