لامپ جزء اصلی سیستم روشنایی است که انرژی الکتریکی را به نور و گرما تبدیل می­کند. از زمانی که ادیسون اولین لامپ رشته­ای را ساخت تا زمان حاضر این وسایل دچار تحولات زیادی شده و به سمت بهینه­تر­شدن و مصرف انرژی کمتر رشد کرده­اند. امروزه آنها از نظر نوع کاربرد، جنس، شکل و اندازه به انواع و اقسام مختلفی تقسیم­بندی شده و توسط شرکت­های مختلفی ساخت و تولید می­شوند. در این متن مروری بر انواع لامپ داشته و به نکاتی در زمینه خرید لامپ اشاره خواهیم کرد.

لامپ رشته­ای

اولین نمونه از لامپها که ساخته شده و روانه بازار شدند، لامپهای رشته­ای بودند. ساختار این وسایل شامل سرپیچ، رشته تنگستن و حباب می­باشد که این حباب دارای یک فضای خلأ است که رشته تنگستن در داخل آن قرار گرفته است. با برقراری اتصال برق، جریان الکتریکی از این رشته عبور کرده و در اثر آن رشته داغ شده و نوری از خود ساطع می­کند.

این وسایل در کاربردهای خانگی بیشتر در رنج 100 وات و 200 وات نصب شده و به سبب مصرف انرژی زیاد و عمر کم امروزه کمتر مورد استفاده قرار می­گیرند.

لامپ رشته­ای

لامپ مهتابی (فلورسنت)

نمونه بعدی از لامپهایی که بعد از نوع رشته­ای تولید و روانه بازار شدند، لامپهای مهتابی بودند که در شکل­های لوله­ای و حلقه­ای ساخته می­شدند که بیشتر نوع لوله­ای آن متداول می­باشد. مدار الکتریکی این وسایل شامل ترانس (چوک)، استاتر، لامپ و سیم­های رابط می­باشد که در شکل زیر نشان داده شده است.

مدار الکتریکی لامپ مهتابی

در این وسایل لوله شیشه­ای از یک گاز نجیب با فشار کم (آرگون) پر شده که روی سطح داخلی آن فسفر قرار دارد. از طرف در هر انتهای شیشه یک رشته الکترود تنگستن وجود دارد. با برقراری جریان، رشته­های تنگستن داغ شده و باعث یونیزه­شدن اتم­های آرگون می­شود. سپس گاز آرگون یونیزه شده از خود الکترون ساطع می­کند. این الکترونها به پوشش فسفری داخل لامپ برخورد کرده و در اثر آن نور تولید می­شود. توجه می­کنیم که استارتر در فرآیند راه­اندازی و روشن­شدن بکار می­رود و از ترانس (چوک) برای تنظیم جریان AC برای الکترودها استفاده می­شود.

لامپ مهتابی (فلورسنت) لوله­ای

این وسایل بیشتر در رنگ­های سفید و همپنین زرد مورد استفاده قرار می­گیرند. بازده آنها از نوع رشته­ای بیشتر بوده و به سبب سطح بسیار بیشتری که دارند، می­توانند نور را به خوبی در محیط پخش کنند اما نسبت به نوع رشته­ای فضای بیشتری برای نصب و قرارگیری آنها لازم است. قیمت لامپ مهتابی از لامپ رشته­ای کمتر است و بیشتر در رنج 20 وات و 40 وات (یا 18 و 36 وات) استفاده می­شوند.

 

لامپ کم مصرف

لامپ کم ­مصرف یا فشرده نمونه پیشرفته­تر لامپهای فلورسنت هستند که بعد از آن تولید و روانه بازار شدند. در این نوع با تغییر چوک یا بالاست لامپ از مغناطیسی به الکترونیکی امکان طراحی ساختاری فشرده­ و جمع و جورتر فراهم شده است.

بالاست­های الکترونیکی از نیمه­هادی­ها برای محدودسازی توان برای یک لامپ کم مصرف استفاده می­­کنند. این نوع از بالاست نسبت به بالاست مغناطیسی می­تواند توان را به صورت دقیقی کنترل کند. بازده این وسایل از نوع مهتابی یا فلورسنت بیشتر می­باشد و معمولاً در شکل­های حبابی، لوله­ای، حلقوی و ... ساخته شده و مورد استفاده قرار می­گیرند. نکته­ای که در هنگام خرید آنها باید توجه کرد توان نامی آنها می­باشد که به طور مستقیم با میزان روشنایی حاصل از آنها رابطه دارد. قیمت این وسایل از نوع رشته­ای و مهتابی بیشتر می­باشد اما طول عمر بالاتری نسبت به آنها دارد. عیب لامپ کم­مصرف یا فشرده این است که از عنصر جیوه در داخل لوله یا حباب خود استفاده می­کند که برای محیط و موجودات زنده عنصر خطرناکی محسوب می­شود و در صورت شکستگی حباب یا لوله می­تواند به محیط اطرف سرایت کند و خطرآفرین باشد.

اما نکته دیگری که باید در هنگام خرید این وسایل به آن توجه داشته باشید بررسی نوع یکپارچه یا غیر یکپارچه­بودن آنها می­باشد. در نوع یکپارچه که دو نمونه از آن در شکل زیر نشان داده شده، لوله و بالاست در یک واحد قرار داشته و با هم یکپارچه می­شوند. مزیت این­گونه در این است که به راحتی می­توان آنها را با نوع­های قدیمی چون رشته­ای تعویض کرد.

لوله­ای دوتایی

 

نوع کم­مصرف یا فشرده یکپارچه

در نوع غیر یکپارچه که نمونه جدیدتر این گونه وسایل می­باشند، بالاست به طور دائم در محفظه قرار دارد و بعد از اتمام طول عمر لامپ، فقط لوله فلورسنت باید تغییر داده شود و بالاست آن احتیاج به تعویض ندارد. چونکه بالاست­ها در وسایل روشنایی قرار می­گیرند، در مقایسه با نوع یکپارچه بزرگتر بوده و ماندگاری بیشتری دارند. این وسایل قابلیت روشن شدن با ترانس­های الکترونیکی و/یا ترانس های القائی قدیمی را دارد. پایه­های آنها به صورت سوزنی ساخته می­شوند و در مهتابی­های مدل جدیدتر در سوکت مربوطه چفت می­شوند. دو نمونه از این گونه وسایل در شکل زیر نشان داده شده است.

لوله­ای بدون گیر چهار پینه

لوله­ای با گیر (چفت) کنترلی

نوع کم­مصرف یا فشرده غیریکپارچه

لامپ ال ای دی (LED)

جدیدترین نمونه از لامپ­های روشنایی که ساخته و توسعه داده شده­اند؛ لامپ­های ال ای دی می­باشند. در این وسایل ساطع ­شدن نور بعلت دیود پیوندی PN است. زمانی که جریان در جهت موافق از دیود عبور می­کند، ترکیب مجدد حامل بار اتفاق می­افتد. این حامل بار انرژی را به شکل گرما و نور پس می­دهد. بازده این گونه وسایل کمی از نوع کم­مصرف یا فشرده بیشتر بوده و طول عمر آنها نیز بالاتر می­باشد. بیشتر خرابی­های مربوط به این گونه وسایل از سوختگی ال ای دی­های موجود در آنهاست که می­توان به راحتی آنها را تعویض کرد. این وسایل در توان­های کمتر می­توانند معادل با نوع کم­مصرف یا فشرده از خود نور ساطع کنند. قیمت لامپ ال ای دی نسبت به نمونه­های دیگر بیشتر می­باشد که تنها عیب آن محسوب می­شود. دو نمونه از این وسایل در شکل زیر نشان داده شده است.

نوع حبابی شکل نوع شمعی شکل

دو نوع لامپ ال ای دی

توجه می­کنیم که در این وسایل برخلاف نمونه­های قبلی لامپ در فرکانس بالا روشن و خاموش نمی­شود چون بر اساس مکانیزم طراحی شده در آن با تغذیه DC کار می­کند، بنابراین تلفات مربوط به روشن و خاموشی فرکانس بالا در آن وجود ندارد و طول عمر آن تنها وابسته به مدت زمان روشن­بودن آن می­باشد؛ به همین خاطر است که بازده آن نسبت به نمونه­های دیگر بالاتر می­باشد.