به گزارش مجله سلامتی نبض: بخش بزرگی از هضم به‌کمک ترشح اسید معده رخ می‌دهد. بافت معده به گونه‌ای طراحی شده است که اسید معده توانایی تخریب آن را ندارد. اگر به هر دلیلی اسید معده بسیار بیشتر ترشح شود و بافت معده آسیب ببیند این آسیب باعث ایجاد زخم در دیواره معده می‌شود.

علت زخم معده می‌تواند موارد متفاوتی باشد. استرس گاهی باعث افزایش ترشح اسید معده می‌شود. عادت‌های غذایی نامناسب، فست فود، ساعت‌های نامناسب غذا همگی از مواردی هستند که باعث زخم معده می‌شوند. در بیشتر موارد که زخم معده رخ می‌دهد، علت وجود باکتری در معده است. نام علمی باکتری کمپیلو باکتر hپیلوری است اما اصطلاحا به آن میکروب معده می‌گوییم.

این زخم می‌تواند به شکل‌های مختلفی بروز کند. می‌تواند یک آسیب سطحی جزئی باشد یا می‌تواند خونریزی دهنده باشد و یا در حدی خونریزی دهد که فرد را بی‌حال کند. زخم می‌تواند حاد باشد می‌تواند به‌صورت مزمن و طولانی فرد را آزار دهد.

علائم زخم معده چیست؟

مهم‌ترین علامت زخم معده درد و سوزش سردل است. این درد و سوزش می‌تواند کاملا با درد قلب اشتباه گرفته شود و برعکس. گاهی درد قلب کاملا درد معده را تقلید می‌کند. درد معده هنگام خالی بودن معده بیشتر می‌شود. معمولا اگر زخم معده دارید هنگام گرسنگی احساس درد بیشتری می‌کنید و با غذا خوردن این درد آرام‌تر می‌شود.

گاهی زخم معده ممکن است خونریزی دهنده باشد. این خونریزی می‌تواند به‌صورت استفراغ خونی بروز کند. اگر خون ناشی از زخم معده به پایین رود و وارد روده‌ها شود در اثر ماندن در روده ممکن است تغییر رنگ پیدا کند و همراه با مدفوع دفع شود. در این افراد مدفوع قیری رنگ و چسبنده ایجاد می‌شود که علت آن خونریزی در دستگاه گوارش مخصوصا قسمت‌های بالاتر است.

اگر خونریزی معده به حدی شدید باشد که سریع از روده بگذرد و دفع شود ممکن است خون روشن در مدفوع دیده شود. هر چقدر خونریزی زخم معده سریع‌تر و شدیدتر باشد علائم کم خونی و افت فشارخون در فرد رخ می‌دهد. اگر این خونریزی بسیار شدید و کشنده باشد می‌تواند باعث ایجاد شوک در فرد شود و ضربان قلب بسیار بالا برود و فشار به‌شدت افت کند که این حالت کشنده و نیاز به اقدام اورژانسی دارد.

تشخیص زخم معده چگونه انجام می‌‌شود؟

برای تشخیص زخم معده اول به علائم آن دقت می‌کنیم. اگر علائم تیپیک زخم معده وجود داشت تشخیص برای ما محتمل می‌شود و سپس به‌کمک تست تشخیصی میکروب معده آن را درمان می‌کنیم. می‌توانیم اندوسکوپی کنیم و با نمونه برداری از حاشیه زخم و بررسی آن در آزمایشگاه، تشخیص علت و درمان ساده‌تر می‌شود. معمولا بعد از تشخیص احتمالی زخم معده اندوسکوپی انجام می‌شود.

به کمک اندوسکوپی، ظاهر زخم دیده می‌شود و در صورت خونریزی، توسط همان اندوسکوپی درمان اولیه انجام می‌شود و از خونریزی شدید و مشکلات بعدی پیشگیری می‌شود. گاهی در صورت خونریزی‌های شدید نیاز به ناشتایی و دارو درمانی است. در زخم‌های ساده سطحی فقط درمان میکروب معده کافیست و نیاز به درمان دیگری بعد از اندوسکوپی نیست.

تست‌های تشخیصی میکروب معده یا h پیلوری چیست؟

تست اوره آز سریع

این تست بسیار ساده انجام می‌شود. گاهی ممکن است با وجود میکروب معده به‌صورت کاذب تست رپید اوره آز منفی شود. اگر اخیرا بیسموت، ppi یا آنتی بیوتیک مصرف کرده‌اید بهتر است چند روز بعد از قطع مصرف این داروها این تست را بدهید زیرا به‌طور کاذب تستتان را منفی می‌کنند.

تشخیص میکروب معده به کمک بافت شناسی

از طریق نمونه برداری در اندوسکوپی و بررسی میکروسکوپی و پاتولوژی شناسایی می‌شود.

تشخیص میکروب معده به کمک کشت

این روش بسیار زمان بر است هزینه بالایی لازم دارد. اما بر خلاف روش‌های دیگر می‌تواند حساسیت آنتی بیوتیکی و داروی مناسب‌تر برای درمان میکروب معده را تعیین کند.

تست سرولوژی به کمک آزمایش خون

این تست بسیار آسان و کم هزینه است اما برای تشخیص اولیه توصیه نمی‌شود‌. معمولا برای پیگیری درمان می‌توانیم از تست سرولوژی کمک بگیریم.

آزمون تنفسی اوره

این آزمون بسیار ساده است و با سرعت بالایی انجام می‌شود‌. درصورتی‌که اخیرا دارو و درمان انجام شده باشد ممکن است منفی کاذب شود.

تست آنتی ژن مدفوع

این تست حساسیت بالایی دارد و بسیار ارزان و راحت انجام می‌شود.

بنا به صلاح دید پزشک یکی از تست‌های بالا انجام می‌شود و به کمک آن میکروب معده تشخیص داده می‌شود و درمان شروع می‌شود.

درمان زخم معده چیست؟

برای درمان زخم معده ابتدا لازم است فرد یک سری عادت‌های غذایی خود را تغییر دهد.

سعی کنید غذای خود را در وقت مناسب میل کنید. گرسنه ماندن زیاد باعث افزایش ترشح اسید معده و زخم معده می‌شود.

بعضی غذاها مثل غذاهای سرخ کردنی، تند و فست فود نیز به معده آسیب می‌زند.

اگر زخم معده دارید بهتر است سیگار را هم کنار بگذارید.

بعد از رعایت رژیم غذایی مناسب نوبت درمان دارویی زخم معده می‌رسد. اگر زخم معده میکروبی نباشد و آزمایش میکروب معده منفی شود می‌توانید از شربت آلومینیوم ام جی اس به اندازه ی ۱۵ تا ۳۰ سی سی نسبت به تجویز پزشکتان در زمان‌های سوزش معده مصرف کنید. این شربت حاوی سه داروست. الومینیوم که عارضه جانبی آن یبوست است. منیزیم که عارضه جانبی آن اسهال است‌. کنار هم قرار گرفتن این دو باعث خنثی شدن عارضه جانبی آنها می‌شود و سایمتیکون هم در این شربت وجود دارد. این شربت بسیار موثر درد معده را کنترل می‌کند.

دسته دارویی بعدی که در درمان زخم معده استفاده می‌شود داروهای مهار کننده ترشح اسید معده هستند. به این داروها PPI گفته می‌شود. مثال آن قرص امه پرازول است که هر روز به‌صورت ناشتا باید مصرف شود. یک نمونه دیگر قرص پنتوپرازول است که معمولا دو بار در روز به همراه غذا مصرف می‌شود.

دسته بعدی داروهای مورد استفاده داروهای بلاک کننده h2 می‌باشد. این داروها تداخلات بالایی با داروهای دیگر داشتند و عوارض جانبی زیادی داشتند به همین دلیل از بازار جمع شدند. نمونه آن قرص رانیتیدین و سایمتیدین می‌باشند. اما قرص فاموتیدین هنوز در بازار موجود است و با وعده غذایی تجویز می‌شود.

گاهی درد و سوزش معده به‌علت زخم معده نیست و فقط در مواقع عصبی شدن معده درد می‌گیرد. در این مواقع داروی کلیدینیوم سی تجویز می‌شود. این دارو حاوی کلردیازپوکساید است. کلر دیازپوکساید نوعی بنزودیازپین است که باعث آرام‌بخشی بیمار و کاهش درد معده می‌شود اما خواب آور نیست.

معمولا پزشک تصمیم می‌گیرد قبل از اندوسکوپی، ۶ ماه با داروهای بالا شما را درمان کند. اگر درد معده بعد از این مدت خوب شد نیازی به اندوسکوپی نیست اما اگر خوب نشد یا در طی این مدت بدتر شد نیاز به اندوسکوپی و ارجاع به متخصص گوارش است. حالا اگر در اندوسکوپی باکتری اچ پیلوری مثبت شود درمان شامل PPI و آنتی بیوتیک شروع می‌شود. نسبت به شرایط مختلف پزشک می‌تواند داروهای مختلفی برای درمان میکروب معده تجویز کند. یکی از نمونه رژیم‌های دارویی پیشنهادی بیسموت، لانزوپرازول، آموکسی سیلین و کلاریترومایسین می‌باشد‌.

این داروها به‌صورت زیر تجویز می‌شوند:

• بیسموت به‌صورت جویدنی و روزی دو مرتبه
• لانزوپرازول روزی دو مرتبه
• آموکسی سیلین روزی دو مرتبه هر بار دو عدد
• کلاریترومایسین روزی دو مرتبه

دوره درمان زخم معده ۱۰ تا ۱۴ روز طول می‌کشد. بعد از این دوره، تست آنتی ژن مدفوعی انجام می‌شود و اگر این تست منفی بود نشان‌دهنده ریشه‌کن شدن میکروب است.

درمان زخم معده ناشی از مصرف داروهای NSAID چگونه است؟

شرایط مختلفی برای فردی که داروی NSAID مصرف می‌کند وجود دارد. اگر فرد دچار زخم فعال معده شود باید دارو بلافاصله قطع شود. سپس به کمک داروهای آنتی h2 یا PPI زخم معده درمان و کنترل می‌شود و اگر شرایط به‌صورتی است که مصرف داروی NSAID واجب است و جایگزینی ندارد بعد از درمان زخم فعال مجددا مصرف دارو شروع می‌شود.

اگر شخصی عفونت با اچ پیلوری یا میکروب معده دارد و نیاز به مصرف داروی NSAID دارد، می‌دانیم این دارو ریسک آسیب معده و خونریزی زخم معده را بالا می‌برد بنابراین بهتر است میکروب معده را درمان و ریشه کن کند و سپس دارو NSAID مصرف شود.

در صورت مصرف طولانی مدت داروی NSAID بهتر است به‌صورت پیشگیرانه داروی میزوپروستول، PPI مصرف شود تا از بروز زخم معده جلوگیری شود.

چه زمانی برای درمان زخم معده جراحی انجام می‌شود؟

امروزه به دلیل پیشرفت روش‌های درمانی، انجام اندوسکوپی و تشخیص به‌موقع زخم معده و پیشرفت درمان‌های دارویی، به ندرت نیاز به انجام جراحی برای زخم معده می‌شود. اما به هرحال جراحی در مواقع لزوم می‌تواند تنها راه نجات بخش باشد. جراحی برای زخم معده به دو صورت انجام می‌شود. جراحی می‌تواند به‌صورت داوطلبانه در زخم‌های عود کننده و مقاوم به درمان دارویی انجام شود و یا به‌صورت اورژانسی در بیماری که دچار عارضه شدید و کشنده زخم معده شده است انجام شود.

در سال‌های اخیر بیشتر از ۹۰ درصد کاهش جراحی‌های معده داشته‌ایم و درمان‌ها به‌موقع و موثرتر بوده است.

یکی از عوارض زخم معده خونریزی می‌باشد. در صورت خونریزی معمولا به کمک اندوسکوپی و تزریق دارو روی زخم و یا به‌کمک آنژیوگرافی و یافتن رگ خونریزی دهنده خونریزی را متوقف می‌کنند. اما اگر خونریزی زخم معده نسبت به این درمان‌ها مقاوم باشد نیاز به عمل جراحی است. خونریزی در هر سنی ممکن است رخ دهد اما در سن بالاتر و مخصوصا دهه شصت زندگی خونریزی شایع‌تر است.

عارضه دیگر زخم معده که می‌تواند به‌شدت کشنده باشد و تشخیص زودهنگام و جراحی بسیار مهم است سوراخ شدگی دیواره معده می‌باشد. گاهی به‌دلیل زخم شدید دیواره معده کاملا از بین می‌رود و سوراخ می‌شود. در این مواقع درد شکم بسیار شدید و ناگهانی شروع می‌شود بطوریکه با هرگونه معاینه و فشار روی شکم، ناخودآگاه شکم کاملا سفت و دردناک می‌شود.

علامت تشخیصی سوراخ شدن دیواره معده، دیده شدن هوا در زیر دیافراگم در عکس ساده قفسه سینه می‌باشد. در این صورت به‌صورت اورژانسی آنتی بیوتیک برای فرد شروع می‌شود و برای جراحی آماده می‌شود. اگر زخم سوراخ شونده معده خونریزی هم داشته باشد می‌تواند بسیار خطرناک‌تر و کشنده باشد. گاهی هم این سوراخ به فضاهای دیگر باز می‌شود از جمله کبد، پانکراس و صفرا.

گاهی زخم معده در روی کانال خروجی معده که پیلور نام دارد ایجاد می‌شود. در این موارد این زخم گاهی می‌تواند باعث انسداد مجرای خروجی معده بشود و برای فرد مشکلات زیادی ایجاد کند. انسداد راه خروجی معده باعث تهوع، استفراغ غذای هضم نشده و درنتیجه کاهش وزن شدید فرد می‌شود. در این موارد با تشخیص پزشک، چند روز فرد بستری شده و غذا نمی‌خورد و دارو و تغذیه از طریق سرم انجام می‌شود.

ممکن است با عدم تغذیه زخم بهبود پیدا کند. اما اگر زخم در این روش بهبود نداشته باشد می‌توان به کمک اندوسکوپی و بالون زدن مجرای خروجی معده را باز کرد. اگر با این روش نیز مجرای خروجی معده باز نشود در نهایت بیمار جراحی می‌شود.

بعضی بیماری‌ها که نباید با زخم معده اشتباه بگیریم کدامند؟

یک سری بیماری‌ها هستند که به‌دلیل تقلید درد معده می‌توانند با زخم معده اشتباه گرفته شوند.

مهم‌ترین آن درد قلب است. به همین دلیل بعد از هر گونه سوزش سردل بهتر است یک نوار قلب گرفته شود تا خیالمان بابت قلبی نبودن درد راحت شود.

مورد شایع بعدی رفلاکس است. به بازگشت محتویات معده به درون مری رفلاکس می‌گوییم. دیواره معده در برابر اسید مقاوم است اما مری مقاومتی ندارد و این ورود مواد معده به مری می‌تواند باعث آسیب دیواره مری شود. آسیب دیواره مری باعث سوزش سردل می‌شود معمولا برای درمان رفلاکس از همین داروهای کاهنده اسید معده استفاده می‌شود.

گاهی علت سوزش سر دل مسمومیت غذایی است. در این موارد علائم دیگری مثل استفراغ و اسهال هم ممکن است دیده شود.

مهم‌ترین کمک کننده به افتراق دردهای معده، آرام شدن درد بعد از مصرف  PPI است.

چه زمانی فوری به پزشک مراجعه کنیم؟

درصورتی که علائم زیر را دیدید به‌صورت اورژانسی به پزشک مراجعه کنید:

• خون در مدفوع
• مدفوع قیری رنگ
• استفراغ خونی
• بی‌حالی
• تپش قلب و افت فشارخون
• سرگیجه و سیاهی رفتن چشم‌ها هنگامی‌که از حالت خوابیده به نشسته تغییر وضعیت می‌دهید.

در این موارد امکان خونریزی شدید از زخم وجود دارد و نیاز به مراقبت فوری دارو دارد و می‌تواند کشنده باشد.

مصرف کدام داروها در زخم معده ممنوع است؟

بعضی از داروها درد معده را شدیدتر می‌کنند و می‌توانند باعث خونریزی شوند. از جمله این داروها ضدالتهاب‌های غیر استروییدی یا NSAID ها هستند. مثال این گروه داروها بروفن، دیکلوفناک و ناپروکسن است. این داروها بهتر است در افرادی که زخم معده دارند مصرف نشود زیرا می‌تواند عوارض زیادی داشته باشد.

ممکن است در شرایط خاصی بعضی افراد داروهای زیادی بخورند‌. خوردن چندین دارو در طول روز می‌تواند به معده آسیب بزند و باعث زخم معده شود. بنابراین اگر داروهای زیادی می‌خورید حتما باید یک PPI مثل پنتوپرازول برای پیشگیری از بروز زخم معده بخورید.