به گزارش مهر، روسیه به دلیل تصمیم اخیر خود برای تعلیق مشارکت در «توافق‌نامه غلات» هدف انتقاد آمریکا، اتحادیه اروپا و ناتو قرار گرفت. کشورهای بلوک غرب از مسکو خواستند تا مفاد توافقنامه را رعایت کند؛ توافقنامه‌ای که به گفته روسیه، همین کشورها به آن پایبند نبوده‌اند.

چند روز وزارت دفاع روسیه اعلام کرد مسکو مشارکت خود را در قرارداد غلات تعلیق می‌کند. در این قرارداد عبور کشتی‌های اوکراینی حامل غلات از طریق دریای سیاه تضمین شده بود. با این حال، در پی حمله پهپادی کی‌یف به ناوگان دریای سیاه روسیه و کشتی‌های غیرنظامی در بندر «سواستوپل»، روسیه عضویت خود را در این قرارداد به حالت تعلیق درآورد.

روسیه بلافاصله پس از این اقدام هدف انتقاد شدید مقامات غربی قرار گرفت. جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا تصمیم روسیه را «ظالمانه» خواند و مدعی شد «این تصمیم گرسنگی را افزایش خواهد داد». این انتقادات تا جایی پیش رفت که آنتونی بلینکن، وزیر خارجه این کشور مدعی شد روسیه دارد از «غذا به عنوان سلاح» استفاده می‌کند. اتحادیه اروپا و ناتو نیز از کرملین خواستند که تصمیم خود را تغییر دهد.

قرارداد غلات چطور شروع شد؟

این قرارداد ۲۲ جولای (۳۱ تیر) امسال، توسط روسیه و اوکراین در کاخ «دولما باغچه» استانبول، با حضور رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه و آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل امضا شد. این توافق در میانه ترس فزاینده از بحران غذایی به ویژه در شاخ آفریقا انجام شد. در آن زمان، مطبوعات غربی مدعی شدند مسکو ۲۰ میلیون تُن غلات را در بنادر اوکراین مسدود و قحطی را تشدید کرده است. از سوی دیگر، روسیه اعلام کرد که بسته‌های تحریمی متعددی که علیه روسیه اعمال شده، سبب اختلال در عرضه کالاها شده است. اتحادیه آفریقا نیز در ماه مه نسبت به «تاثیرات جانبی» تحریم‌های بی‌سابقه غرب بر عرضه مواد غذایی روسیه هشدار داد.

روایت‌های مطبوعات غرب تا چه حد صحیح است؟

مطبوعات غربی می‌گویند روسیه و اوکراین با هم ۳۰ درصد غلات جهان را تامین می‌کنند. اما سهم هر یک از این کشورها را در صادرات غلات مشخص نمی‌کنند. سهم روسیه بین ۲۸ تا ۲۰ درصد و سهم اوکراین از ۹ تا ۱۱ درصد است. وقتی بحث کود و صادرات آن مطرح می‌شود، این ادعا را مطرح می‌کنند که روسیه بزرگ‌ترین تامین‌کننده کود در جهان است. این در حالی است که در سال ۲۰۱۹، سهم جهانی روسیه از بازارهای صادرات نیتروژن، پتاسیم و فسفر، به ترتیب ۱۵، ۱۹، و ۱۴ درصد بوده است. سهم اوکراین نیز در صادرات کودهای شیمیایی کمتر از یک درصد بوده است.

در عین حال، روایت «محاصره غلات اوکراین» توسط روسیه نیز جواب‌گو نیست. وزارت دفاع روسیه در اوایل ماه مه یک گذرگاه امن برای صادرات مواد غذایی اوکراین ایجاد کرد. این گذرگاه به طول بیش از ۲۰۰ کیلومتر، روزانه از ۸ صبح تا ۷ عصر در دریای سیاه برقرار بودند. با این حال، به گفته روسیه، بسیاری از بنادر اوکراین مین‌گذاری شده بودند.

فاصله گرفتن قرارداد غلات از اهداف اصلی

قرارداد غلات با هدف صادرات غلات اوکراین و کود روسیه به کشورهای فقیر و در حال توسعه انجام شد. در صورت موفقیت، این قرارداد به مهار بازار آشفته مواد غذایی کمک می‌کرد. ۲۷ جولای (۵ مرداد) یک مرکز هماهنگی مشترک در استانبول برای کنترل حرکت کشتی‌ها و محموله‌های غذا ایجاد شد. وبسایت سازمان ملل صفحه‌ای را برای انتشار گزارش‌های این مرکز هماهنگی، اطلاعات مسیرها و دریافت‌کنندگان محصولات کشاورزی باز کرد. طبق گزارش سازمان ملل، از ابتدای قرارداد تا زمان تعلیق آن، ۳۹۰ کشتی حدود ۸.۸ میلیون تن مواد غذایی را از بنادر اودسا، یوژنی و چرنومورسک حمل کردند.

روسیه می‌گوید علی‌رغم اینکه به توافقنامه پایبند بوده است، این قرارداد هرگز به صورت کامل اجرا نشده است. اول آنکه بیش از نیمی از محموله‌های غذایی که از اوکراین ارسال شده بودند، به جای کشورهای فقیر، سر از کشورهای توسعه‌یافته در اتحادیه اروپا، انگلیس یا کره‌جنوبی در آوردند. گزارش شده که کشورهای اتحادیه اروپا بین ۶۰ تا ۱۰۰ درصد برخی محصولات کشاورزی خود مثل کلزا، ذرت و سویا را از اوکراین گرفته اند. این در حالی بود که کشورهای گرسنه مثل سومالی، اتیوپی، یمن، سودان و افغانستان فقط ۳ درصد غذا را از این طریق دریافت کردند.

دوم آنکه، با وجود اینکه سازمان ملل تضمین کرده بود تحریم‌های غرب که صادرات غذا و کود روسیه را محدود می‌کرد، لغو خواهد شد؛ اما هرگز چنین اتفاقی نخواهد افتاد. به گفته روسیه، حمل‌ونقل کالاهای روسی توسط شرکت‌های بین‌المللی همچنان ممنوع است و موانع صادرات کود هنوز برداشته نشده است.

کشتی‌های روسی هنوز به بنادر اروپایی دسترسی ندارند و فقدان بیمه مسئولیت بیشتری را برای بارهای روسیه ایجاد می‌کند. علاوه بر آن، به دلیل قطع ارتباط موسسات مالی روسیه از سیستم سوئیفت، مسکو نمی‌تواند برای کالاهایی که تحت نظر سازمان ملل به دست کشورهای دیگر رسانده، پولی دریافت کند.

اوایل سپتامبر، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه اعلام کرد مسکو آماده است تا ۳۰۰ هزار تُن کود را به صورت رایگان در اختیار کشورهای در حال توسعه قرار دهد. وی همچنین تأکید کرد تا پایان سال جاری میلادی، ۳۰ میلیون تُن غله به کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین عرضه می‌کند.

چه کسی قرارداد را بر باد داد؟

اولین ضربه به توافق غلات با حمله اوکراین به پل کریمه وارد شد. هشتم اکتبر (۱۶ مهر) یک کامیون روی این پل منفجر شد و باعث آتش گرفتن هفت مخزن سوخت در یک قطار باری شد. در نتیجه بمباران این زیرساخت غیر نظامی روسیه، چهار نفر جان باختند. کمی بعد، سرویس امنیت فدرال روسیه اعلام کرد اداره اصلی اطلاعات وزارت دفاع اوکراین مسئول این حمله بوده است. ۲۸ اکتبر (۶ آبان)، وزارت امور خارجه روسیه به نقض مکرر اجرای توافق غلات اشاره کرد. این وزارت‌خانه به ویژه به تجمعات بزرگ کشتی‌ها در بندر استانبول اشاره کرد که هدف ظاهری آن اعمال فشار بر بازرسان روسی، تضعیف کنترل و تسریع روند بررسی محموله‌ها بود.

از سوی دیگر، حمله هواپیمای بدون سرنشین اوکراینی در ۲۹ اکتبر (پنج روز پیش) در دریای سیاه به ناوگان دریایی روسیه، بر نگرانی‌های امنیتی افزود. وزارت دفاع روسیه این حادثه را یک حمله تروریستی توصیف کرد که توسط متخصصان نظامی اوکراینی و انگلیسی علیه ناوگان دریای سیاه و کشتی‌های غیرنظامی درگیر در تامین امنیت کریدور غلات انجام شده است. در پی این حمله، روسیه به طور رسمی تعلیق توافق را اعلام کرد.

وزارت امور خارجه روسیه هم تصریح کرد که این توافق به طور نامحدود به حالت تعلیق درآمده است، زیرا مسکو نمی تواند امنیت کشتی‌های غیرنظامی را در میانه حملات اوکراین تضمین کند.

کی‌یف تعهد کتبی داد، روسیه برگشت

وزارت دفاع روسیه روز چهارشنبه اعلام کرد که پس از تعلیق چندروزه صادرات غلات از بنادر اوکراین، فدراسیون روسیه در حال حاضر ضمانت‌های دریافتی را کافی تلقی کرده و اجرای توافق را از سر خواهد گرفت. بنا بر اعلام وزارت دفاع روسیه مقامات دولت اوکراین ضمانت کتبی داده‌اند که از گذرگاه غلات در دریای سیاه برای عملیات‌های نظامی علیه روسیه استفاده نخواهد کرد.

گرچه برگشت روسیه به توافق صادرات امن غلات از بنادر اوکراین، نگرانی‌ها را نسبت به بحران غذایی در جهان کم‌تر کرده، اما تعلیق موقت این قرارداد هم بدان معنا نبود که روسیه تلاش‌های خود را برای تامین غذا و کود جهان متوقف می‌کرد. دیمیتری پاتروشف، وزیر کشاورزی روسیه در جمع خبرنگاران مدعی شد که روسیه آماده است تا ۵۰۰ هزار تن غله را در چهار ماه آینده به صورت رایگان به کشورهای در حال توسعه تحویل دهد. او همچنین تصریح کرد که روسیه غلات را «با مشارکت ترکیه» تامین خواهد کرد.