در نشست علمی تخصصی مرکز پژوهشهای توسعه و آینده‌نگری مطرح شد: در طی سالیان گذشته ما شاهد روند صعودی روابط اقتصادی بین ایران و روسیه هستیم. یک بخش از افزایش سرمایه‌گذاری ناشی از حضور روسیه در پروژه‌های نفتی و گازی ایران است. کریدور شمال به جنوب دارای سه ‌شاخه شرقی، میانی و غربی است. طی چهار سال گذشته حجم مبادلات روسیه با ایران از طریق مرز آستاراخان افزایش قابل توجهی داشته است. روسیه از مهم‌ترین کشورهای هم‌پیمان ایران در مسائل مالی است. توسعه روابط بین ایران و روسیه نیازمند توجه و اقدام در حوزه­های امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری است. بخش دولتی باید تسهیل گیر بخش خصوصی در ایجاد مبادلات تجاری با سایر کشورها باشد.

 به گزارش روابط‌عمومی مرکز، یک‌صد و هفتاد و پنجمین نشست علمی - تخصصی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری تحت عنوان "بررسی راه کارهای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در کشور، تمرکز بر همکاری‌های تجاری ایران و روسیه" برگزار شد.

در این نشست، محمدولی روزبهان؛ عضو هیئت ‌علمی و معاون پژوهشی و آموزش مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری به‌عنوان مدیر علمی نشست و همچنین کاظم جلالی؛ سفیر ایران در روسیه، روشنعلی یکتای قرابائی؛ نایب‌رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه، مهدی آکوچکیان؛ سرکنسول ایران در استان آستاراخان روسیه و الکساندر کیم؛ رئیس منطقه ویژه اقتصادی لوتوس روسیه به‌عنوان سخنران در این نشست به ایراد نقطه ‌نظرات خود پرداختند.

در ابتدای نشست، محمدولی روزبهان ضمن خوش آمدگویی به حضار و سخنرانان حاضر، از برگزاری این نشست ابراز خشنودی کرد و گفت: امیدوارم نتایج این نشست مفید واقع شده و توسعه همکاری‌های اقتصادی دو کشور را به همراه داشته باشد.

وی ادامه داد: ما در این نشست به دنبال این هستیم که از طریق توسعه سرمایه­گذاری خارجی در کشورمان با مشارکت سرمایه­گذاران کشور روسیه، در جهت توسعه و رشد اقتصادی در کشور اقدام موثری داشته باشیم.

در عصر حاضر کشورهای مختلف به یکدیگر وابسته بوده و تنها از طریق توسعه همکاری‌های اقتصادی است که بستر مناسب برای پیشرفت و توسعه کشورها مهیا خواهد شد.

 محمدولی روزبهان افزود، هرچقدر اشتراکات جغرافیایی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بین دو کشور بیشتر باشد، زمینه‌های ایجاد همکاری نیز بیشتر خواهد شد. دو کشور همسایه ایران و روسیه دارای ویژگی­های مشترک سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و جغرافیایی هستند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به وجود مرز طولانی در سواحل کاسپین، آداب و سنن بسیار نزدیک بالاخص با ساکنین جنوب کشور روسیه، نزدیک بودن مواضع سیاسی دو کشور در تحولات مهم جهانی و به‌ویژه در سازمان‌های بین‌المللی و منابع مکمل و یا مشترک نفت و گاز اشاره نمود.

 معاون پژوهشی و آموزش مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری در ادامه خاطرنشان کرد، موقعیت خاص جغرافیایی از دیگر عوامل زمینه­ساز همکاری‌های اقتصادی بین دو کشور است. پهنه گسترده کشور روسیه از شرق و شمال شرق قاره آسیا تا شرق و شمال شرق قاره اروپا، موقعیت بسیار ویژه ایران با ویژگی هارتلندی در قاره آسیا در نزدیکی محل تلاقی قاره‌های آسیا، اروپا و آفریقا و وجود دریای کاسپین و سواحل گسترده شمال خلیج فارس و دریای عمان، ویژگی­های بارزی هستند که منجر به اتصال تجار روسی و اروپا به آب‌های مهم جنوبی و همچنین تجار ایرانی و سایر کشورها به شمال و شرق اروپا شده است.

وی افزود: وجود اراضی حاصلخیز، انرژی و نیروی کار ارزان، جمعیت قابل توجه و بازار مصرف مناسب، بهره‌گیری از فناوری­های پیشرفته در صنایع مختلف و وجود مناطق آزاد تجاری صنعتی و ویژه اقتصادی در دو کشور و بنادر مهم از جمله بنادر آستاراخان، سالیانکا، لاگان به همراه خطوط راه‌آهن و بزرگراه‌های گسترده در روسیه و بنادر انزلی، کاسپین، امیرآباد، نوشهر و آستارا در ایران در کنار وجود خطوط راه‌آهن از شمال به جنوب ایران و همچنین وجود بزرگراه‌های متعدد در کشور، از دیگر موارد مهم بسترساز توسعه همکاری بین دو کشور ایران و روسیه است؛ اما سؤال مهم این است که با وجود موارد مهم ذکر شده و بالاخص روابط بسیار خوب سیاسی، چرا میزان روابط اقتصادی بین دو کشور ایران و روسیه در مقایسه با دیگر کشورها در حد ظرفیت بین دو کشور نیست و با وجود تأکید زیاد مقامات دو کشور، همچنان روابط اقتصادی در سطح بسیار پایینی قرار دارد؟

روزبهان در ادامه گفت: آمارهای رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران در خصوص روابط تجاری دو کشور در طی سالهای 2011 تا 2022 بیانگر نوسان زیاد این روابط، از 820 میلیون دلار در سال 2015 تا حداکثر 2.3 میلیارد دلار در سال 2022 است. هرچند در سال 2023 شاهد افزایش نسبی این ارقام هستیم اما به هیچ وجه نمی­توان این ارقام را با، 240 میلیارد دلار چین، 64.9 میلیارد دلار هند، 56.5 میلیارد دلار ترکیه ، 55 میلیارد دلار بلاروس، 26 میلیارد دلار قزاقستان و حتی با 12.1 میلیارد دلار امارات متحده عربی، 9.9 میلیارد دلار ازبکستان، 7.3 میلیارد دلار ارمنستان، 5.5 میلیارد دلار مصر، با توجه به موارد گفته شده از پتانسیل بالای همکاری بین دو کشور، مقایسه کرد. ما در این نشست با توجه به حضور و سخنرانی مقامات مهم دو کشور و همچنین بهره‌گیری از نظرات مدیران و کارشناسان و مدعوین، ضمن بررسی ابعاد و زمینه‌های گسترش همکاری‌های اقتصادی و تجاری بین دو کشور، به دنبال شناسایی موانع و ارائه راهکارهای اجرایی برای توسعه روابط با رویکرد جذب سرمایه‌گذاری در کشور هستیم تا در ادامه بتوانیم بسته‌های پیشنهادی سیاستی برای مقامات ارشد دو کشور تهیه نماییم.

در ادامه نشست، کاظم جلالی؛ سفیر ایران در روسیه، ضمن اشاره به اهمیت موضوع روابط ایران و روسیه و بحث جذب سرمایه‌گذاری خارجی، گفت: طی سالیان گذشته به ‌ویژه در دوران ریاست‌جمهوری شهید آیت‌الله رئیسی ما شاهد روند صعودی روابط بین ایران و روسیه هستیم و سرمایه‌گذاری کشور روسیه در داخل ایران نیز روند صعودی داشته است و در سال ۱۴۰۲ کشور روسیه رتبه اول را در سرمایه‌گذاری خارجی در کشور ما داشته است و طبیعتاً در سال‌های آینده نیز سرمایه‌گذاری روسیه در کشور ما افزایش خواهد یافت.

کاظم جلالی افزود: چند سالی است که روسیه در میادین نفتی جمهوری اسلامی ایران سرمایه‌گذاری می‌کند، در حوزه گاز نیز اخیراً قرار شد که انتقال گاز روسیه از مسیر ایران انجام شود که سرمایه‌گذاری عظیمی را می‌طلبد و ما فکر می‌کنیم این پروژه یک پروژه تاریخی بین روابط جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه است که با انجام این پروژه، پیوندهای بین دو کشور بسیار افزایش پیدا خواهد کرد.

سفیر ایران در روسیه خاطرنشان کرد، کریدور شمال به جنوب حوزه دومی است که روسیه در آن سرمایه‌گذاری می‌کند. چیزی که ما در طی سالیان گذشته در بحث کریدور شمال به جنوب با مقامات روسی به جمع‌بندی رسیدیم، احداث کریدور رشت آستارا است که روس‌ها در آن سرمایه‌گذاری کرده و بعد از بهره­برداری توسط دو کشور مورد استفاده قرار خواهد گرفت. پروژه دیگر احداث راه‌آهن سراسری از شمال به جنوب ایران در خلیج فارس و چابهار است که این موضوع در توسعه تجارت بین دو کشور سهم بسیار مؤثری خواهد داشت.

وی ادامه داد: کریدور شمال به جنوب دارای سه‌ شاخه شرقی، میانی و غربی است. شاخه شرقی کریدور که از قزاقستان و ترکمنستان وارد ایران می‌شود برای اولین بار در سال ۲۰۲۳ با همکاری ایران، روسیه، ترکمنستان و قزاقستان راه‌اندازی شد و ۶۵۰ هزار تن کالا در سال ۲۰۲۳ از این مسیر عبور داده شد. ظرفیت این کریدور تا سقف انتقال ۱۵ میلیون تن کالا است که برای سال ۲۰۲۴ انتقال دو میلیون تن کالا را پیش‌بینی کرده‌ایم.

 وی افزود: در بخش میانی کریدور شمال- جنوب دریای خزر محور اصلی است. در گذشته تا شش میلیون تن کالا از این مسیر انتقال داده می‌شد که در سال گذشته این رقم به ده میلیون تن کالا افزایش پیدا کرد. در مسیر غربی کریدور شمال-جنوب که مسیر جاده‌ای است در سال ۲۰۲۳ حدود سه میلیون تن کالا انتقال داده شده است.

 سفیر ایران در روسیه گفت، ما چند حوزه را پیش رو داریم که اگر این موارد را انجام دهیم طبیعتاً هم تجارت خارجی و هم سرمایه‌گذاری خارجی ما افزایش پیدا خواهد کرد. یکی حل‌وفصل مسائل مربوط به نقل‌وانتقال پول و تسویه حساب است. اکنون پیام‌رسان‌های بانکی هر دو کشور به هم متصل است و انشاالله در ماه جاری کارت‌های شتاب هم به هم متصل خواهد شد و با سفر دکتر فرزین رئیس‌کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به روسیه که در سه هفته گذشته صورت گرفت توافقات بسیار خوبی انجام شد که آثار خود را نشان خواهد داد.

در ادامه نشست، مهدی آکوچکیان؛ سرکنسول ایران در استان آستاراخان روسیه، گفت: طی چهار سال گذشته حجم مبادلات روسیه با ایران از طریق مرز آستاراخان افزایش قابل توجهی داشته است. بر اساس پایش مبادلات، میزان باری که جابجا شده به بیش از چهار و نیم میلیون تن رسیده است و تعداد کشتی‌هایی که در مرز آستاراخان تردد می‌کنند چندین برابر شده است.

وی افزود: موضوعی که منجر به حجم کمتر مبادلات بین ایران و روسیه نسبت به سایر کشورها است، عدم شناخت مردم دو کشور ایران و روسیه از یکدیگر است. مردم دو کشور یک شناخت حداقلی از یکدیگر دارند که با واقعیت‌های موجود بسیار فاصله دارد. در این حوزه هم اقدامات مناسبی از جمله برداشتن ویزا برای گروه‌های توریستی بین دو کشور صورت گرفته است.

آکوچکیان ادامه داد: موضوع بعدی عدم شناخت کافی از امکانات دو کشور است، زیرا دو کشور امکانات بسیاری دارند که مکمل یکدیگر است که می‌توانیم از این امکانات در کشور همسایه خود بهره ببریم که بخش فنی مهندسی یکی از این نوع امکانات مکمل بین دو کشور است.

سرکنسول ایران در استان آستاراخان روسیه در خاتمه گفت: ما اگر بخواهیم قدم‌های بلندی در مناسبات میان دو کشور برداریم باید در دو طرف به‌ویژه کشور روسیه امکاناتی را فراهم بیاوریم تا دو کشور بتوانند سرمایه‌گذاری خارجی بیشتری را جذب کنند و با ایجاد انعطاف در قوانین همکاری‌های تجاری و اقتصادی میان دو کشور را گسترش دهیم.

 در ادامه نشست، الکساندر کیم؛ رئیس منطقه ویژه اقتصادی لوتوس روسیه، گفت: همان‌طور که می‌دانید روسیه از مهم‌ترین کشورهای هم‌پیمان ایران در مسائل مالی است که ایجاد کریدورهای شمال-جنوب و رشت به آستارا به لحاظ لجستیکی منجر به نزدیکی بیشتر بین دو کشور شده است و همین کارکرد کریدور موجب افزایش ۶۲ درصدی صادرات شده است.

 الکساندر کیم ادامه داد: در منطقه آستاراخان بندری جهت افزایش فعالیتهای تجاری و اقتصادی بین دو کشور ایجاد شده که در منطقه آزاد قرار گرفته و در همین منطقه یک کارخانه مواد شوینده که در حوزه تولید مواد شوینده فعالیت می‌کند نیز راه‌اندازی شده است و تا سال ۲۰۲۹ تقریباً بیش از ۶۰ مدل از انواع کالاها در آنجا تولید خواهد شد. 

وی افزود: ما در استان آستاراخان با سازمان‌های ایرانی از جمله کنسولگری ایران در آستاراخان، بانک مرکزی ایران در آستاراخان، نمایندگی کشتیرانی ایران در آستاراخان، سرای تجاری جمهوری اسلامی ایران در آستاراخان و... همکاری داریم که علاوه بر این توسعه فعالیت‌های استان آستاراخان با بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی، اتاق بازرگانی ایران و هلدینگ پارسیان نیز در حال اجرا است.

 رئیس منطقه ویژه اقتصادی لوتوس روسیه در ادامه گفت: ما امیدواریم که بتوانیم همکاری‌های مشترک در حوزه‌های بندری و اقتصادی در آینده داشته باشیم و بتوانیم این همکاری‌ها را گسترش دهیم. ما باید برای برداشتن موانع صادرات و واردات بین دو کشور تلاش کنیم تا بتوانیم حجم مبادلات بین ایران و روسیه را گسترش دهیم.

 در ادامه این نشست، روشنعلی یکتای قرابائی؛ نایب‌رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه، گفت: اجازه بدهید من صحبت‌های خود را به شکل دیگری شروع کنم؛ چون من نماینده بخش خصوصی هستم و برای ما آمار و ظرفیت‌ها زمانی تعیین‌کننده است که وارد جزئیات شده و آنها را اجرایی کنیم. شناسایی ظرفیت‌ها و توانایی‌های بین دو کشور بر هیچ‌کس پوشیده نیست و قطعاً این ظرفیت‌ها زمانی اجرایی خواهد شد که از ظرفیت‌های بخش خصوصی نیز استفاده شود.

 وی ادامه داد: ما در ایران آب‌وهوای چهارفصل داریم که همه می‌دانیم این امکان یک ظرفیت بزرگ برای کشور سردسیری مثل روسیه است. همچنین پس از جنگ روسیه و اوکراین امروز ایران بزرگ‌ترین دهلیز روسیه به دریا و دنیای آزاد است که این امکانات می‌تواند ظرفیت بسیار مناسبی برای کشور روسیه در کشور ایران باشد.

 روشنعلی یکتای قرابائی در ادامه مواردی از جمله ثبات قوانین تجارت و تولید و سرمایه‌گذاری بین دو کشور، ایجاد مناطق سرمایه‌گذاری مشترک برای بخش خصوصی دو کشور، اعطای تسهیلات بانکی برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و تجار دو کشور بخصوص در مناطق آزاد اقتصادی، تضمین اصل سرمایه و درآمدهای مربوطه، شفافیت قوانین بانکی و مالی و ایجاد مرکز داوری تجاری بین دو کشور و اتصال آن به مرکز داوری تجاری اوراسیا که ایران در آینده به عضویت دائمی آن در خواهد آمد را از عواملی دانست که باعث تقویت مناسبات مالی بین دو کشور می­شود.

ایشان ادامه دادند: یکی دیگر از عوامل تعیین کننده گسترش روابط تجاری، ایجاد شبکه منظم و منسجم لجستیک است که هنوز با وضعیت مطلوب فاصله دارد و باید علاوه بر تقویت شبکه زمینی دو کشور برای حمل کالا، ایجاد شبکه ریلی و همچنین شبکه دریایی (لاینری، رورو و تقویت کانتنرهای یخچالی) مورد توجه واقع شود. بدلیل گستردگی وسعت کشور روسیه، هر دو کشور باید به خدمات حمل و نقل هوایی (کارگو) بیشتر بپردازند. 

 در خاتمه نشست، محمدولی روزبهان به‌عنوان مدیر علمی نشست گفت: هر دو بخش دولتی و خصوصی نتوانسته‌اند از ظرفیت‌های موجود به اندازه کافی بهره‌مند شوند. اعتقاد بر این است که نقش بخش حاکمیتی و دولتی در این عدم موفقیت در بهره‌مندی از ظرفیت‌ها پررنگ‌تر از نقش بخش خصوصی است و اگر بخش دولتی فعالیت خود را در این زمینه درست انجام دهد بخش خصوصی نیز می‌تواند بسیار فعال‌تر وارد بشود. دولت‌ها در مرحله اول به جای اقدام و تصدی‌گری باید به سمت سکان‌داری و تسهیلگری حرکت کنند.

 محمدولی روزبهان در ادامه گفت: توسعه روابط نیاز به امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری دارد. منظور از امکانات نرم‌افزاری، قوانین و مقرراتی است که بتواند شرایط همکاری بیشتر را فراهم کند. تجهیز بنادر و توسعه زیرساخت‌های بندری نیز می‌تواند از جمله موارد سخت‌افزاری برای توسعه و گسترش روابط بین دو کشور باشد که نیازمند حمایت بیشتر دولت‌ها است. 

 شایان‌ذکر است این نشست روز سه‌شنبه ۲ مردادماه ۱۴۰۳، به‌صورت حضوری و مجازی با مشارکت دستگاه‌های اجرایی ملی و استانی، دانشگاه‌ها، اندیشکده‌ها و مراکز پژوهشی کشور در سالن دکتر عظیمی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری برگزار شد.