«انسان وحیوان»

(مردم شناسی انسان و حیوانات اهلی)

نویسنده: ژان پیردیگار

مترجم: اصغر کریمی

ناشر: افکار، چاپ دوم1396

484 صفحه؛ 30000 تومان

 

 ****

«شکارچیان و سگ‌های شکاری‌شان به‌خوبی می‌دانند هر حیوانی ناخودآگاه راز مخفیگاه همجنسان خود را بروز می‌دهد. پژوهشگر انسان‌شناس نیز آگاه است که از طریق حیواناتی که به دست انسان اهلی شده و با او زندگی کرده‌اند می‎توان تا عمق تاریخ به رد مسیر پنهانی‌ترین محرک‌ها و توانایی‌های اندیشه و عمل انسان پی‌ برد و از راز زندگی گذشته‌اش مطلع شد. هدف این کتاب پی‌گیری این رد ژرفای تاریخ تا دورترین حد ممکن آن است.»

انسان با خود کنترلی متمدن‌ می‌شود و با کنترل دیگری می‌کوشد تا همه چیز را اطراف خود متمدن می‌کند. گیاهانی را پرورش می‌دهد، حیواناتی را رام می‌کند و از درون کوه تونلی باز‌ می‌کند، بر روی رود سد‌ می‌بندد و هرآن چیز را که رام نشد وحشی‌ می‌نامد...

پی گرفتن نحوه کنترل کردن جهان پیرامون به ما نشان می‌دهد که تمدن انسانی چه چیزهایی را سرکوب کرده و چطور قوانین انسانی علیه طبیعت شکل گرفته است. کتاب انسان و حیوان، یک بار دیگر تاریخ تمدن را برای ما بازگو می‌کند؛ این بار از زاویه اهلی کردن حیوانات. کتاب «انسان و حیوان» اثر ژان پیردیگار که با ترجمه اصغر کریمی و به همت نشر افکار منتشر شده است، اثری است در حوزه مردم‌شناسی انسان و حیوانات اهلی. در این کتاب شاخه قوم شناسی جانوری به شکلی گسترده مورد واکاوی قرارگرفته است. قوم جانورشناسی یکی از شاخه‌های جدید مردم شناسی است که در دهه‌های اخیر بسیار مورد توجه بوده است. در این شاخه رابطه انسان و حیوان به شکلی طبقه‌بندی شده و نظام‌مند بررسی می‌شود. ماجرای اهلی کردن حیوانات توسط انسان که به لحاظ مکانی و زمانی و همچنین از منظر چرایی و چگونگی که در کتاب حاضر مطرح شده نیز در همین زمینه جای می‌گیرد.

ساختار کتاب از چهار بخش اصلی تشکیل شده که هر کدام دارای سه فصل است. نیمه اول یعنی بخش اول و دوم تاریخ نظری اهلی کردن را توضیح می‌دهد و در بخش اول به شکل‌گیری ایده آن و در بخش دوم به چگونگی تعریف آن‌ می‌پردازد. نیمه دوم اما به تاریخ عملی اهلی کردن اختصاص دارد و در بخش سوم ساختارهای مصرف و تولید ایجاد شده بر مبنای اهلی کردن را تشریح‌ می‌کند و بخش چهارم از تنیدن سازمان‌های اجتماعی با اهلی کردن حیوانات روایتی تحلیلی‌ می‌دهد.

نکته قوت این تحلیل روایت تاریخی، مشاهده همزمان کامیابی‌ها و ناکامی‌ها، نقاط قوت و ضعف و کارآمدی و ناکارآمدی‌ها در این مسیر است. فصول اول تا سوم ایده اهلی کردن را در بستر موفقیت‌ها و شکست‌های نظری، گستره مطالعات کلاسیک این ایده و جایگاه این مطالعات در علوم انسانی توضیح‌ می‌دهد. فصل چهارم تا هفتم مشکلات تعریف و نحوه رسیدن به طبقه‌بندی‌های پستانداران، پرندگان و مهره‌داران تا بی‌مُهر‌گان و در نهایت مفهوم نظام اهلی کننده با تمام بیم‌ها و امیدهای نظری‌اش را ترسیم می‌کند. فصل هفتم و هشتم به نحوه به کارگیری حیوانات اهلی و چگونگی اهلی کردن اختصاص دارد و فصل‌های دهم تا دوازدهم به سازمان‌های اجتماعی اهلی کردن و نظام‌های اهلی کنندگی غربی و الگوی روابط انسان و حیوان‌ می‌پردازد.

همانطور که مشخص است کتاب مجموعه‌ای از مطالب تازه‌ای است که افقی جدید به سوی خودآگاهی تاریخی جوامع از تمدن می‌گشاید. این منظر تازه حاصل پژوهش‌های دنباله دار ژان پیر دیگار از سال 1980 است که با انتشار کتاب‌های «فرانسوی‌ها و حیوانات آنها»، «مردم شناسی یک پدیده اجتماعی» و «تاریخی از اسب: هنر، فن، جامعه» به حوزه مردم شناسی دامداری و اهلی کردن حیوانات متمایل شد.

دیگار که خود دانش آموخته علوم طبیعی و دکترای مردم شناسی است، از متخصصان مردم پژوهی درباره ایران به شمار می‌آید و گروه «علوم اجتماعی دنیای ایرانی معاصر» را در مرکز ملی پژوهش‌های علمی فرانسه بنیان گذارده است. مترجم کتاب، اصغر کریمی، نیز از همکاران او در زمینه مطالعات ایرانی است که پژوهش درباره ایل بختیاری از سال 1349 را به کمک وی انجام داده است.

این کتاب می تواند مورد توجه علاقه‌مندان تاریخ آلترناتیو و حقوق حیوانات و پژوهش های مردم شناسی قرار بگیرد.