«ناخدای پانزده ساله»

نویسنده: ژول ورن

ترجمه: مرضیه کردبچه

ناشر: ققنوس، چاپ اول 1402

516 صفحه، 420000 تومان

****

ژول ورن در قرن نوزدهم زیست و در نیمه دوم آن عمده‌ی آثارش را نوشت. تازه قرن بیستم شروع شده بود که درگذشت (1905) از جمله نویسندگانی بود که در زمان حیات طعم شهرت و محبوبیت را چشید و اگر عمری طولانی‌تر داشت؛  شاهد آن می‌شد که چطور تخیلش رنگ واقعیت به خود می‌گیرد.

این موفقیت بی‌دلیل نبود، چراکه او روح زمانه‌ی خود بود. روزگاری که پیشرفت علم شدت گرفته و در آمیختن آن با صنعت، به رشد چشمگیری در زندگی مردم انجامیده بود. تخیل بشر مرز نمی شناخت و زمانه اختراعات ریز درشتی بود  که هریک سعی داشتند به شکلی زندگی بشر را دگرگون کرده یا شرایط رفاه و آسایش آدمی را به همراه داشته باشند. 

ژول ورن فرزند راستین روزگار خود بود، نویسنده‌ای که تخیل نیرومندش در ساحت داستان ظهور و بروز پیدا می‌کرد. قدرت داستانگویی این امکان را به او می‌داد که تخیل و ایده‌آل هایش را در دل داستانهایی پراز فراز و فرود با بافتی حادثه‌پردازانه ثبت و ضبط کند. داستانهایی که در زمان خود طرفداران بسیاری داشت و هنوز هم طرفدارانش پرشمارند. از این منظرموفقیت و ماندگاری  آثار ژول ورن صرفا به دلیل تخیل قدرتمند و پیشگویی‌های علمی اش که بعدا رنگ واقعیت به خود گرفتند نیست، بلکه کیفیت ادبی، جذابیت های روایی و بافت به هم تنیده‌ی حادثه پردازانه‌ی آن (با منطق علی و معلولی درست در جهان داستانی) آثار اوست که ضامن ماندگاری این آثار بوده است

رمان «ناخدای پانزده ساله» از این نقطه نظر یکی از شاخص‌ترین رمان های کارنامه‌ی او محسوب می شود. در این رمان اگر همچنان تخیل نویسنده به شکلی برجسته خود را به رخ می کشد، اما با اثری روبه رو هستیم که فضای آن از جهان واقعی چندان دور نیست و در واقع به دسته ای از آثار ژول ورن تعلق دارد که در زمره‌آثار علمی و تخیلی او جای نمی‌گیرند.

این رمان اگرچه پیشتر نیز به فارسی برگردانده شده است، اما متاسفانه همچون بسیاری از آثار ژول ورن ترجمه مقبول و شایسته ای از آن به دست مخاطبان نرسیده بود. معضلی که این نویسنده را به عنوان یکی از قربانیان ترجمه های ضعیف و مخدوش از آثارش به زبان فارسی بدل کرده است. متاسفانه حال و هوای آثار حادثه پردازانه ژول ورن و طیف اصلی مخاطبانش که اغلب نوجوانان شناخته می شوند باعث شده ناشران بازاری و یا سودجو اغلب ترجمه هایی شتابزده، بدون دقت و مخدوش از این رمانها منتشر کنند. اما خوشبختانه نشر آفرینگان (وابسته به نشر ققنوس) در سالهای اخیرمهمترین آثار کارنامه‌ی ژول ورن را با ترجمه ای پاکیزه و مقبول و با کتاب پردازی بسیار خوب به بازار فرستاده است. مجموعه‌ای که امیدواریم در آینده ای نه چندان دور کامل شده و شامل همه آثار این نویسنده بزرگ فرانسوی شود.

ناخدای پانزده ساله با ترجمه مرضیه کردبچه که اخیرا منتشر شده در همین مجموعه جای می‌گیرد. از ویژگی های این ترجمه علاوه بر کیفیت آن و همچنین کامل بودن متن کتاب [1] تصویرهای بسیار خوبی (اثر هنری مایر) است که به متن کتاب افزوده شده که علاوه بر زیبایی در ارتباط بهتر مخاطب با کتاب نیز بسیار تاثیرگذارند. 

ناخدای پانزده ساله در زمره آن دسته از آثار ژول ورن است که در زمان حیاتش منتشر شدند. بنابراین از جمله آثاری‌ست که از دخل و تصرف پسرش میشل در امان مانده است. [2] این رمان در مجموعه ای از رمانهای ژول ورن جای می گیرد که با عنوان سفرهای شگفت انگیز توسط ژول ورن و ناشرش، نامگذاری شده بودند . ناخدای پانزده‌ساله در سال  ۱۸۷۸ در مجله آموزش و سرگرمی به صورت پاورقی منتشر می‌شد و اندکی بعد در انتشارات هتزل در قالب کتاب به بازار آمد. ترجمه ی حاضر نیز بر اساس همین چاپ  انجام شده است.  داستان به سبک آثار آن روزگار که اغلب زمان اتفاق افتادنشان مشخص می‌شد (!) در فوریه‌ی ۱۸۷۳، از بندری واقع در زلاند نو،  آغاز می‌شود. خانم ولدون که قصد دارد به سانفرانیسکو سفر کند و در آنجا به همسرش (صاحب شرکت شکار) بپیوندد، به همراه پسرش سوار بر یک کشتی بادبانی می‌شود که از سفر شکار ناموفق باز می‌گردد. این سفر طولانی و پر مخاطره با حوادثی بسیار پر هیجان همراه است از رویارویی با دزدان دریایی گرفته تا شکار نهنگ که در نهایت موجب از دست رفتن همه خدمه‌ی کشتی و ناخدا هال می شود. دیک ساند جوان، پسرخوانده ناخدا هال به کمک چند سیاهپوست که در طول سفر نجات یافته به آنان پناه داده شده بود، هدایت کشتی را برعهده می‌گیرد.

اما دسیسه‌های آشپز کشتی، باعث می شود که کشتی از مسیر درست خود منحرف شده و به سمت سرزمینی به دور از تمدن برود. آشپز قصد دارد بازماندگان را به عنوان برده در این سرزمین به فروش برساند، بنابراین ناخدای جوان کشتی  درگیری های پر فراز و نشیبی با او را در پیش رو دارد و...

«ناخدای پانزده ساله»  اگرچه به ظاهر اثری ماجرا جویانه و پرهیجان به نظر می‌رسد اما گذشته از جذابیت های روایی و داستانگویانه، در این رمان ژول ورن نگاهی منتقدانه به برده دارری و تجارت آن که یکی از معضلات مهم آن روزگار بود، دارد. سرانجام اینکه ناخدای پانزده ساله نمونه‌ای از آثاری است که از نوجوانان تا کسانی که پا به سن گذاشته اند، می توانند با لذت آن را بدست گرفته  و طعم شیرین خواندن رمان را که شاید از خاطر بسیاری از ما رفته است، برای‌مان یادآوری کند.

 
[1] متاسفانه در سالهای دور و نزدیک مترجمان در آثار ژول ورن دخل و تصرف زیاد کرده‌اند، سوای ضعفهای ترجمه، نسخه‌های کوتاه شده‌ای از آنها را به فارسی برگردانده‌اند.

 
[2] وقتی ژول ورن در گذشت  (1905) آثار منتشر شده بسیاری از او برجای ماند. میشل  فرزند ژول ورن که وارث آثار او بود، با دخل و تصرفهایی در این داستانها، آنها را منتشرکرد که با نارضایتی علاقمندان این نویسنده و صاحب نظران همراه بود.