به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، قرض‌الحسنه از دو کلمه ترکیب شده است: الف- قرض: یعنی بریدن و قطع‌کردن. قرض یعنی دادن چیزی به کسی به شرط پس دادن. در واقع همان وام بدون بهره می‌شود.(المفردات فی غریب القرآن، ص۴۰۰، ماده قرض)
تبیان نوشت:ب- الحسنه: "حسن" در قرآن کریم صفت قرض قرار گرفته به معنای نیکو و زیبا.(قاموس قرآن،ج۲، ص۱۳۵) و قرض نیکو چیزی است که از مال حلال باشد و آن را با منت‌گذاشتن و اذیت کردن، ضایع نکند.(مجمع‌البیان، ج۲، ص۱۳۶)
عواقب ترک قرض الحسنه
قرض‌الحسنه از اعمال نیک هست که در قرآن کریم در کنار نماز و زکات قرار گرفته و در نزد خداوند ارزش والایی دارد و کسی که امکان قرض‌دادن داشته باشد و ندهد، مجازات می‌شود.
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرمود:
کسی که برادر مؤمنش بر اثر نداری به او شکوه کند و یاری بخواهد و او به آن فرد، قرض‌الحسنه ندهد، خداوند بهشت را بر او حرام می‌کند.(وسائل‌الشیعه، ج۱۳، ص۸۸)
همچنین در حدیثی دیگر می‌فرماید:
کسی که مسلمانی بر اثر تهیدستی به او نیاز داشته، و او در عین توانایی برای قرض‌دادن، قرض ندهد، خداوند بوی بهشت را بر او حرام می‌کند.(بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۱۳۸)
کسانی که توانایی قرض‌دادن دارند اما از آن حذر کرده و به فکر حل مشکلات مسلمین و مومنان نیستند قطعا مواخذه شده و عقوبت می‌شوند. بر اساس آیات قرآن کریم بنی اسراییل دچار این عذاب‌ها شدند که عبارت است از:
مبتلاشدن به لعنت الهی و قساوت قلب (مائده،۱۲-۱۳)
سبب خروج از حق و اعتدال(مائده،۱۲)
برکات قرض‌الحسنه
برخی تصور می‌کنند که اگر به کسی قرض‌الحسنه دهند و یا انفاق کنند، هنگام پس گرفتن دچار ضرر می‌شوند چرا که ارزش پولشان کم شده است. شاید به ظاهر اینگونه باشد اما خداوند می‌فرماید که آن مقدار پول، برکت یافته و چند برابر می‌شود نه دو برابر و ارزش بیشتری خواهد یافت. (بقره،۲۶۱/وسائل‌الشیعه، ج۹، ص۳۸۲)
آثار اجتماعی قرض‌الحسنه
قرض‌الحسنه جدای از این که باعث حل مشکلات دیگران می‌شود آثار اجتماعی بسیاری نیز دارد که عبارتند از:
- اگر در جامعه قرض‌الحسنه رواج پیدا کند، ربا و نزول کاهش پیدا می‌کند
- باعث به جریان افتادن پول‌های راکد مردم می‌شود
- سبب ایجاد تولید می‌شود
- باعث از بین رفتن بخل و گسترش سخاوت و بخشش می‌شود
- سبب کاهش فقر می‌شود
- باعث بسته‌شدن راه فساد و انحراف است
- ایجاد انگیزه برای کارکردن و پس‌دادن قرض
- حفظ کرامت انسان در مقابل صدقه‌دادن
- ایجاد محبت بین مردم و از بین رفتن دشمنی‌ها
- ایجاد آرامش فرد در جامعه در پی حل‌شدن مشکلات
آداب و شرایط قرض‌الحسنه
- مهلت دادن به قرض‌گیرنده تنگدست تا هنگاهی که بتواند به راحتی قرض را پس دهد.(بقره،۲۸۰)
- تنظیم سند برای قرض‌دهنده و قرض‌گیرنده به عنوان مدرک برای پرداخت و یا برای بعد از مرگ(بقره،۲۸۲)
- رعایت تقوای الهی و کم و زیاد نکردن چیزی در کتابت و تنظیم اسناد قرض(بقره،۲۸۲)
- استحبابِ بخشیدن قرض‌الحسنه، در صورت نداشتن امکان مالی شخص قرض‌گیرنده(بقره،۲۸۰)
- اخلاص در قرض‌الحسنه دادن (بقره،۲۴۵/مائده،۱۲)
- انتخاب فردی عادل برای نوشتن قرض(بقره،۲۸۲)
- گرفتن دو شاهد مسلمان و بالغ در تنظیم سند(بقره،۲۸۲)
- قرض از مال حلال باشد(اصول کافی، کمرهای، ج۳، ص۸۴۳)
- خوش‌رفتاری در هنگام پس‌گرفتن قرض(ثواب الاعمال،ص۲۸۹)
جلوگیری از ضایع‌شدن قرض
بسیاری از افراد هستند که وقتی قرض می‌دهند نه تنها به پاداش آن نمی‌رسند بلکه دچار خسران و زیان می‌شوند و با اعمالی پاداش و ارزش قرض‌دادن را ضایع می‌کنند. وقتی گفته می‌شود قرض‌الحسنه، یعنی قرضی که گرفته می‌شود باید از هر جهت نیکو باشد که عبارت است از:
۱- مال قرض داده شده باید از مال حلال باشد. (مجمع البیان، ج۲، ص۶۰۷)
۲- بی‌منت، بدون ریا و همراه با محبت و از روی ایثار باشد.(مجمع‌البیان، ج۲، ص۶۰۷)
۳- در قرض دادن ربا داخل نشود
۴- قرض‌دهنده برای قرض‌دادن، شاکر باشد.(تفسیر نور، ج۱، ص۴۸۳ -۴۸۴)
۵- قرض‌گرفتن برای مصارف ضروری باشد زیرا باعث ننگ است.
چگونگی تبدیل قرض به ربا
یکی از مسائل فقهی که در موضوع قرض‌دادن مطرح می‌شود، مسئله رباست؛ ربا در قرض‌دادن یعنی قرض‌دهنده شرط می‌کند که وقتی قرض‌گیرنده، قرض را پس می‌دهد باید بیش از مقداری که قرض گرفته، پس دهد. شرط باز پس‌دادن بیش از مقدار قرض، ربا محسوب شده و حرام است. حال چه هنگام قرض‌دادن گفته باشد و یا اینکه در هنگام پس‌گرفتن درخواست کند.(جواهرالکلام، ج۲۵، ص۵-۷)
امری مستحب در قرض‌الحسنه
هنگامی که فرد قرض‌گیرنده، قصد پس‌دادن بدهی خود را دارد، مستحب است مبلغ اضافه‌ای را به دلخواه خود، به قرض‌دهنده بدهد. بر اساس نظر فقهای شیعه و اهل تسنن این مبلغ اضافه، ربا محسوب نمی‌شود. (شفیعی مازندرانی، وام و ربا در نگرش اسلامی، ص۷۵/ بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۱۵۷) زیرا اولا فرد قرض‌دهنده مشخص نکرده که مبلغ اضافه می‌گیرد و دیگر این که فرد قرض‌گیرنده به خواست خود و بدون مشخص‌شدن میزان مبلغ این مقدار را به عنوان هدیه به فرد قرض‌دهنده می‌دهد.
پاداش و آثار قرض‌الحسنه
برای قرض دادن به کسانی که محتاج کمک و یاری رساندن هستن، در آیات و روایات آثاری بیان شده است که عبارتند از:
برخورداری از پاداش عظیم و کریمانه (حدید،۱۱)
دعوت از طرف خداوند به قرض‌دادن (بقره،۲۴۵)
امر به قرض‌دادن در کنار نماز و زکات(مزمل،۲۰)
موجب جلب سپاس خداوند (تغابن،۱۷)
آمرزش گناهان(حدید،۱۱)
آمرزش و پاک‌شدن گناهان(مائده،۱۲)
دستیابی به فوز عظیم و کامیابی در بهشت جاودان(مائده،۱۲)
پاداش بیشتر از مال قرض‌داده(مزمل،۲۰)
مضاعف و چند برابر بودن پاداش قرض‌الحسنه (بقره،۲۴۵/حدید،۱۱)
نامحدود و غیر قابل شمارش بودن پاداش قرض الحسنه(بقره، ۲۴۵)
قرض‌الحسنه مختص اسلام نیت و در ادیان دیگر وجود دارد(مائده،۱۲)
پاداشش بخشش الهی و بهشت (مائده،۱۲)
قرض‌دادن به خداوند است(مائده،۱۲)
قدمت قرض‌الحسنه در ادیان غیر اسلام(مائده،۱۲)
پاداشش بخشش الهی و بهشت (مائده،۱۲)
قرض‌دادن به خداست(مائده،۱۲)
چندبرابر شدن پاداش(حدید،۱۱)
آمرزش و تشکر خداوند (تغابن،۱۷)
مضاعف شدن قرض (حدید،۱۸)
قرض دادن به خدا (تغابن،۱۷)
چندبرابر شدن قرض‌الحسنه برای قرض‌دهنده (تغابن،۱۷-۱۸)
قرض‌دادن به خداوند(بقره، ۲۴۵)
قرض‌دادن در ردیف نماز و زکات(مزمل،۲۰)
محفوظ ماندن عین و اصل مال(بقره،۱۱۰)
گذر از پل صراط بدون حساب (وسائل‌الشیعه، ج۱۳، ص۸۸)
ثواب زکات داشتن قرض‌الحسنه (وسائل‌الشیعه، ج۱۳، ص۸۷)
مورد درود ملائک قرار گرفتن (ثواب الاعمال، ص۱۳۸)
محاسبه پاداش قرض مانند صدقه تا هنگام بازگردان قرض(وسائل‌الشیعه،ج۱۳، ص۸۷)
پاداش ۱۸ برابری قرض‌الحسنه(بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۱۳۹)
قرض بهتر از صدقه (بحارالأنوار، ج۱۰۳، ص۱۳۹)
شامل درود فرشتگان شدن (بحارالأنوار، ج۱۰۳، ص۱۳۹)
حاجت روا شدن و اجابت دعا(میزان‌الحکمه، ج۸، ص۱۲۶)
برابر با زکات دادن (بحارالأنوار، ج۱۰۳، ص۱۳۹)
پاداش قرض‌الحسنه مانند صدقه دادن(وسائل الشیعه، ج ۱۳، ص ۸۷)
رد شدن از صراط مانند برق بدون حساب و عذاب(ثواب الاعمال، ص۴۱۴)
درود فرشتگان بر وام دهنده(بحارالأنوار، ج۱۰۳، ص۱۳۹)
ایجاد محبت بین همدیگر(تحف‌العقول، ص ۳۱۶)
از چه کسی قرض بگیریم؟
در موقع نیاز باید به این نکته توجه کنیم که به هر کسی رو نیاندازیم و درخواست قرض نکنیم. بلکه فقط از اهلش قرض بگیریم.
امیرالمومنین علی علیه‌السلام می‌فرماید:
بدهی نوعی بندگی است، پس زمام اختیار خود را به کسی که حق تو را نمی شناسد مسپار.(شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحدید، ج ۲۰، ص ۳۰۶) در این حدیث امام سفارش می‌کند که از هر کس قرض نگیر.
در کل قرض‌گرفتن کاری سنگین و سخت است. اما در هنگام گرفتاری‌ها از چه کسانی قرض بگیریم که سنگینی آن دوچندان نشود؟ امام حسین علیه‌السلام ضمن روایتی توصیه می‌کنند که از سه گروه قرض گرفته شود:
کسانی که دین‌دارند، و خصلت مروّت و جوانمردی دارند و افرادی که دارای اصالت خانوادگی هستند.(میزان الحکمه، ح ۴۴۸۸)
تاخیر در پرداخت قرض
متاسفانه عده‌ای وقتی قرض می‌گیرند توجهی به زمان بازپس دادن آن ندارند و قرض‌دهنده را به زحمت می‌اندازند. این عمل باعث می‌شود که قرض‌دادن در جامعه کمرنگ شده و دیگر افراد کمتری به این حسنه پر پاداش تن دهند. یکی از ضایعات این کمرنگ شدن، شایع شدن نزول و ربا است که باعث نابودی جامعه می‌شود. در روایات، تاخیر در پرداخت قرض بسیار مذمت شده است. در روایتی آمده که: المَعکَ طَرَفٌ مِنَ الظُّلمِ؛ تأخیردر پرداخت قرض نوعی ظلم است. (بحارالانوار، ج۱۰۰، ص۱۴۶)
تعلل نکردن در پرداخت بدهی
همانطور که در آیات و روایات به قرض‌دادن تشویق شده‌ایم؛ بدهکار نیز به پس‌دادن به موقع قرضش سفارش شده است. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله طلبکار را سفارش به صبر می‌کند و بدهکار را در تعلل پرداخت قرضش نهی می‌نماید.(تحف العقول، ص۲۶۶)
همچنین در روایتی دیگر می‌فرماید: اگر کسی بتواند قرضش را بپردازد ولی تعلل کند، هر روز که بگذرد، گناه باج‌گیر برایش نوشته می‌شود.(من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۱۵)
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله دائما مسلمانان را در مسئله قرض‌گرفتن به جوانمردی سفارش می‌کردند که برترین مؤمنان و محبوبترین بندگان خدا فردی است که در خرید و فروش و پس‌دادن و پس‌گرفتن قرض جوانمرد باشد.(تهذیب شیخ طوسی،ج۷، ص۱۸)
توصیه به نوشتن بدهکاری‌ها
آیه ۲۸۲ سوره بقره، طولانی‌ترین آیه قرآن کریم است که به آیه دِین معروف می‌باشد و درباره نوشتن سند در مورد قراردادها و وام گرفتن است. ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که بدهی مدت‌داری (به خاطر وام یا داد و ستد) به یکدیگر دادید، آن را بنویسید! و باید نویسنده‌ای از روی عدالت، (سند را) در میان شما بنویسد.
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله یادداشت نکردن وام مدت‌دار به دیگران را مانع استجابت دعای طلبکار دانسته و می‌فرماید: دعای چند گروه مستجاب نمی‌شود. یکی از این گروه‌ها کسانی هستند که از کسی وام مدت‌دار می‌گیرند؛ اما آن را یادداشت نکرده و برای آن شاهدی نمی‌گیرند.(وسائل‌الشیعه، ج۷، ص۱۲۶)
متاسفانه امروزه دیده می‌شود عده‌ای از کسانی که در زندان هستند بخاطر مکتوب نکردن و شاهد نگرفتن در کارهایشان و نتوانستن در ثابت‌کردن حرف حق خود، محکوم شده‌اند
مهلت دادن به بدهکار تنگدست
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله دائما رعایت بدهکاران تنگدست را سفارش می‌کردند(اصول کافی، ج۳، ص۱۸۲) و قرض‌دهندگان مسلمان را از دچار شدن به نفرین بدهکار تنگدست برحذر می داشتند.(کنزالعمال، ج۶، ص۲۲۰) ایشان می‌فرمودند: هر کس به تنگدست مقروض مهلت دهد خداوند در قیامت که هیچ سایه‌ای جز سایه او وجود ندارد را زیر سایه خودقرار می‌دهد. (اصول کافی، ج۸، ص۹)
همچنین فرمودند: هر کس به مؤمنی قرض دهد و برای پس گرفتن آن صبر کند تا دستش باز شود مال او زکات محسوب می‌شود و در نماز با فرشتگان همراه است تا زمانی که قرضش به او برگردانده شود.(ثواب الاعمال، ص۱۳۸)
از آیات و روایات آموختیم کسی که به نیازمندی قرض دهد گویا به خداوند قرض داده و ثواب و پاداش مضاعفی دارد. قرض‌دادن به دیگران برای حل مشکلاتشان باعث می‌شود جامعه از وام‌های ربوی، نزول و ربا پاک شده و سنت حسنه اهل بیت علیهم‌السلام که همان قرض‌الحسنه است جایگزین شود.
نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.