«بررسی حکم شرعی دشنام و بهتان»

(تقریرات درس خارج از فقه)

نویسنده: سید حسن خمینی

به کوشش: رشید داودی

ناشر: چاپ و نشر عروج،  چاپ اول  1400

98000 تومان

***

در سال های گذشته مباحثی در سلسله درس های خارج فقه مطرح شده که آن ها با عنوان کلی تر" فقه هنر" دسته بندی شده که مباحث غنا، مجسمه سازی، نقاشی و حفظ آثار تاریخی و برخی از احکام فیلم، شعر، رقص و اختلاط زن و مرد و تشبّه ایشان به یکدیگر را در بر می گرفت. در این مباحث البته" مدح من با یستحقّ المدح" و " دمّ من لا یستحق الذمّ" را هم به طور مفصّل بحث شده است. نا گفته پیداست که در بحث هنر،مسئله ی طنز نیز مطرح است که پیوندی با بحث استهزاء دارد، به همین جهت به بررسی فقهی حکم استهزاء نیز مبادرت شده است. و از همین جا بود که بحث سبّ و دشنام نیز مورد توجّه قرار گرفت، چرا که در مواردی این رذیله ی اخلاقی می تواند دیوار به دیوار بحث استهزاء باشد.

و آن چه اکنون در دست شماست متن درس های مرتبط با موضوع دشنام است و امید که مباحث دیگر "فقه هنر" – که تدریس آن ها پایان یافته و صوت آن ها موجود می باشد – نیز در آینده تنظیم شود و به صورت مکتوب تقدیم اهل فن قرار گیرد.

هم چنین نکته ای که باید در این مقدمه مورد توجّه قرار گیرد، آن است که در مباحث فقها، بحث "بهتان به اهل بدعت" پیوند خاص با " دشنام به ایشان" دارد؛ چرا که روایتی از داود بن سرحان- که دچار کژفهمی شده است،- به مستندی برای حکم جواز در هر دو مورد تبدیل شده است. همین مسئله باعث شد تا به بحث " بهتان به اهل بدعت" پرداخته شود و موضوع در ضمن مباحث سبّ و دشنام بررسی شود.

در مجموع، این مکتوب، تنظیم شده ی مباحثی است که در طول سال تحصیلی 1399-1400 در حوزه ی علمیه ی قم ارائه شده است. پایه ی بحث های فقه همانند اکثر بزرگان معاصر براساس مباحث کتاب مکاسب محرمه شیخ انصاری است که البته با اندکی تغییر و انتخاب موضوعات متناسب با یکدیگر، آن ها دسته بندی شده و مورد بحث قرارگرفته است.

کتاب حاضر از دو بخش تشکیل شده است: بخش اول با عنوان «تبیین موضوع»  که خود شامل سه فصل است: 

فصل اول: تبیین" سبّ" و واژه های مرتبط : الف) واژه ی سبّ  ب) واژه ی شتم ج) واژه ی فحش د) واژ ه ی هُجر ه) واژه ی قذف و) واژ ه ی لعن؛

فصل دوم: اقسام"سبّ" : تقسیم اول: تقسیم"سبّ" بر حسب متعلّق / تقسیم دوم: تقسیم " سبّ" بر حسب موارد استثناء شده /تقسیم سوم: تقسیم "سبّ" بر حسب مضمون کلام / تقسیم چهارم: تقسیم "سبّ" بر حسب مخاطب؛

فصل سوم: جمع بندی معنای"سبّ" و تبیین قید های دخیل  در آن.

و بخش دوم با عنوان «تبیین حکم» که آن نیز دارای سه فصل است:

فصل اول: ادله تحریم"سبّ" : ا) اجماع(بررسی اقوال فقها) /2) حکم عقل/ 3) آیات کریمه/ 4) روایات مأثوره 

فصل دوم: "سبّ" در مقام تقاصّ و مقابله به مثل: ادله جواز"سبّ" در مقام تقاصّ : 1) آیات کریمه /2) روایات مأثوره 

فصل سوم: " سبّ" در موارد خاصّ: ادله جواز"سبّ" در موارد خاص: 1) آیات کریمه/ 2) روایات مأثوره /3) سیره و رفتار معصومان(ع) 

در خاتمه نیز به تفاوت میان سبّ و لعن ذیل این سه نکته پرداخته شده است: نکته اول: تمایز لعن و سبّ در برخی روایات؛ نکته دوم: تفاوت لغوی معانی لعن و سبّ؛ نکته سوم: سخنی در مورد حقیقت لعن؛ جمع بندی تفاوت میان سبّ و لعن.