این جمله را حتما شنیده‌اید که امیرالمؤمنین، علی (علیه‌السلام) جامع اضداد است. فراگیری این سخن و عقیده تا جایی است که در ادبیات شیعی هم نفوذهایی داشته و بنا به آن شعرا و مادحین آیینی اشعاری را سروده‌اند، اما به راستی جامع اضداد بودن مولا علی به چه معناست؟
ترجیع بند همه مناقب و فضائل امام علی جامعیت او است و در ذیل جامعیت ایشان مسأله ای که طرح می‌شود این است که آن امام، جامع صفات ضدّ بوده است. روشن است که ضد در اینجا به معنای حقیقی خود به کار نمی‌رود و مراد صفاتی است که در ظاهر و نگاه اول متضاد می نمایند نه این که به واقع ضد یکدیگرند. زیرا از بدیهیات عقلی است که دو ضدّ با یکدیگر جمع نمی‌شوند اگرچه رفعشان ممکن است. یعنی شاید دو موضوع را بتوان به صورت کلی کنار گذاشت اما به هیچ عنوان نمی‌توان جمع کرد. تا آنجا که می توان اساس علوم و شعار علم را مخالفت و انکار جمع ضدّین یا نقیضین دانست.
اما وقتی گفته می‌شود علی جامع اضداد است بدان معناست که در وجود آن امامِ همام صفات و خصالی گرد آمده‌اند که در نگاه اول و در ظاهر ضد می‌نمایند اما به واقع ضدیت ندارند علی(ع) جامع الاضداد است یعنی قلب و روح وی کانونی برای اجتماع انواع فضایلی است که گاه مخالف هم می نمایند اما مخالف و ضد هم نیستند. مثلا ما مهربانی و شفقت را ضد قساوت می دانیم، اگر یکی فضیلت باشد دیگری را رذیلت می انگاریم حال آنکه گاه رحمت و شدت هر دو فضیلت و خیر هستند؛ زیرا گاه شدت در حق کسی است که سزاوار جز این نیست و دیگری رحمت درباره مستحق آن است. پس اگر گفتیم علی جامع اضداداست یعنی کسی که قدرت دارد در شرایط متفاوت و متضاد، رویکرد مناسب و صحیح را اتخاذ کند و بنا به شرایط تصمیم بگیرد. علی جامع اضداد است چرا که در برابر مرهب و عمرو، قاهر و سخت است و در برابر یتیمان کوفه نرم و مهربان. او در برابر هنگام هجوم به‌خانه‌اش زبان بر کف می‌گیرد و سکون اختیار می‌کند؛ اما همان علی وقتی دید برای اهالی مدینه برای نبش قبر سمت بقیع رفتند، دستمال زرد بر سر بست و فریاد لاسقین الارض من دمائکم را بر می‌آورد. در ادامه به سخن برخی از خواص تاریخ اشاره خواهیم کرد که به این مهم اذعان داشته‌اند و سخن گفته‌اند.
سلمان فارسی
در میان طبقات مردم فضل و فضیلتی نیست که علی آن را در خود گرد نیاورده باشد و حسن فضلی که در اوست در میان همه مردم نیست.
ابن‌سینا
در رساله معراج نامه پیش از نقل روایتی از پیامبر در شأن و فضیلت علی از وی به القابی یاد می‌کند که همگی حکایت از مقام جامعیت علی می کند بدین قرار: مرکز دایره حکمت و فلک حقایق و گنجینه عقول.
ابو جعفر اسکافی
شما مخالفان امیرالمومنین نیک می‌دانید که فضیلت خازن و منزلت متقدم در این است که همه نیکویی ها و کارهای پسندیده در او جمع باشد و همه فضیلت ها در او یافت شود. آنچه در دیگران پراکنده است در او یک جا جمع باشد آن گونه که در صفات جمع آمده در کسی دعوی برابری و روابط با آن کند.
شهید مطهری
این تعبیر " جامع الاضداد بودن " که ما درباره انسان کامل می‌گوئیم ، صفتی است که از هزار سال پیش علی ( ع ) با آن شناخته شده است . حتی خود سید رضی در مقدمه نهج‌البلاغه می‌گوید : مطلبی که همیشه با دوستانم در میان می‌گذارم و اعجاب آنها را برمی‌انگیزم ، این موضوع است که جنبه‌های گوناگون سخنان علی (ع) [ به گونه‌ای است ] که انسان ، در هر قسمتی از سخنان که وارد می‌شود ، می‌بیند به یک دنیایی رفته است گاهی در دنیای عباد است و گاهی در دنیای رهاد ، گاهی در دنیای فلاسفه است و گاهی در دنیای عرفا ، گاهی، در دنیای سربازان و افسران است و گاهی در دنیای حکام عادل ، گاهی در دنیای قضات است و گاهی در دنیای مفتی‌ها ، علی (ع) در همه دنیاها وجود دارد و از هیچ دنیایی از دنیاهای بشریت ، غائب نیست.
علی شریعتی
علي(ع) رب‌النوع انواع گوناگون عظمت‌ها، قداست‌ها و زيبايي‌هايي است از آنگونه که بشر همواره دغدغه‌ي داشتن و پرستيدنش را داشته و هرگز نديده و معتقد شده بوده که ممکن نيست بر روي خاک ببيند و ممکن نيست در کالبد يک انسان تحقق پيدا کند و ناچار مي‌ساخته!
امام علي(ع) همان نيازي که پرومته در اساطير يونان روح انسان را از فداکاري اشباع مي‌کرده و دموستس از عظمت و پاکي و صداقت سخن و ونوس از عظمت و زيبايي روح و يا خدايان و مظاهر رب‌النوعه‌اي ديگر از شکست ناپذيري، بي‌باکي و فداکاري و يا خدايان ديگر از تحمل سختي و رنج براي ديگران، و خدايان ديگر از نهايت رقت و عظمت محبت و برکت روح براي ديگران، اين همه را در يک رب النوع جمع کرده است.
