سبک و سیره اسلامی و قرآنی در زندگی سال‌های سال است توسط کارشناسان موردبررسی قرار گرفته تا بتوان به بهترین شیوه ممکن قرآن را در زندگی جاری و ساری کرد. همواره روش‌های مختلفی از تدبر در قرآن و آموزش‌های ماندگار آن خصوصا در دوران کودکی وجود داشته که در مقاطع مختلف و توسط اساتید و مجموعه‌های برتر مورد استفاده قرار گرفته است.
اما رضا دژبخش، مسئول مدرسه تزکیه و تعلیم دانشگاه تهران و کارشناس‌ارشد تفسیر قرآن در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از روشی نوین سخن می‌گوید که خواهد توانست تحولی شگرف در عرصه سبک زندگی قرآنی خصوصا در کودکان ایجاد کند؛ این روش توسط اساتید و مربیان آموزش‌دیده در «مجمع دانشجویی مدارس علوم قرآن و عترت دانشگاه تهران» در چند سطح به کودکان آموزش داده می‌شود.
دژبخش درخصوص این مجموعه چنین توضیح می‌دهد: «مجموعه‌ای که اکنون فعال است نخست کانون قرآن و عترت علوم دانشگاه تهران بود. فعالیت مجموعه که وسیع‌تر شد، مدرسه دانشجویی قرآن و عترت نام گرفت و در توسعه بعدی که حدود سال 91 صورت گرفت به مجمع دانشجویی مدارس علوم قرآن و عترت دانشگاه تهران ارتقا پیدا کرد. این مجمع حدود 14 زیرمجموعه دارد که از این تعداد سه تا چهار مجموعه تاکنون فعال نشده و یکی از این مجموعه‌ها، مجموعه ما با عنوان تفکر و تعقل است که در حوزه تعلیم و تربیت و به اصطلاح قرآنی در حوزه تزکیه و تعلیم فعالیت می‌کنیم؛ درواقع ما شعبه تزکیه و تعلیم این مجموعه هستیم. محور و مبنای همه فعالیت‌های مجمع، مطالعات و پژوهش‌های قرآنی است که هریک از مدارس در یکی از حوزه‌های تخصصی پژوهش‌های قرآنی کار میکنند و مجموعه ما در حوزه تربیتی و آموزش و پرورش فعالیت دارد. زمان تاسیس مدرسه دانشجویی قرآن و عترت سال 83 بوده است اما فعالیت خود را از دهه 70 شروع کرده‌اند.
ایده اصلی این نوع فعالیت قرآنی در مدارس از چه زمانی شکل گرفت و آیا از مرحله اجرا تاکنون تغییر و تحولی داشته است؟
ما در این حوزه خیلی ادعای جدیدبودن طرح را نداریم اما می‌توانم بگویم از دهه 70 درباره این موضوع بسیار کار شده بود و اصلی‌ترین داشته مجموعه ما «روش‌های مطالعه و تدبر در قرآن» است. در همین راستا دو حوزه دیگر راه‌اندازی کردیم. یک حوزه تفکر است و تاکنون هفت کتاب در این حوزه در مجموعه داریم که از نظر قرآن کریم، تفکر را بررسی و معرفی کردیم؛ چنانچه «تفکر ابزار نیست بلکه تفکر، هدف و عامل هدایت است.»
حوزه بعدی که راه‌اندازی شد، حوزه رشد از منظر قرآن است. در این زمینه منابع 30 جلدی داریم که این مبحث را به‌طور مفصل تفکیک کرده و توضیحات لازم از معنا‌شناسی رشد و فرآیند رشد و واژه‌های رشد و... داده شده است.
ما تعریف رشد را از قرآن استخراج کردیم. اساسا قرآن به چه چیزی رشد می‌گوید و رشدی که قرآن تعریف می‌کند، مربوط به هدایت انسان می‌شود و مراتبی که انسان باید طی کند تا به کمال انسانی برسد؛ مربوط به خروج انسان از ظلمات به سوی نور می‌شود و این رشد مرحله به مرحله یا مرحله‌ای است و توضیح می‌دهد که انسان در هر مرحله از رشد چه مسیری را باید طی کند و ممکن است.
تدبر، تفکر و رشد از منظر قرآن سه حوزه‌ای است که ما کار می‌کنیم و تلاش داریم یک نظام قرآنی در آموزش و پرورش تدوین کنیم و قدم نخست این بود که با مدل قرآنی آموزش دهیم و بیشتر فهم قرآن مدنظر بوده و هست. چنانچه همکاران ما در فهم تفسیر قرآن به مربیان، سن و سال را در نظر می‌گیرند و با توجه به سن و سال و فهم افراد، تفسیر آیات قرآن را شرح می‌دهند، به‌عنوان نمونه در تفسیر سوره حمد به بچه‌ها گفته می‌شود دنیا پر از زیبایی‌هاست و وقتی که انسان زیبایی‌های دنیا را می‌بیند باید احساسش را ابراز کند یا به‌به و تحسین بگوید که به‌به چه گل قشنگی، به‌به چه مامان خوبی دارم یا به به چه کار خوبی انجام دادم و از این دست. فهم تفسیر قرآن برای دوره‌های ابتدایی تدوین شده و برای دوره‌های دبیرستان هم داریم کار می‌کنیم.
تاکنون چه میزان از هدف مورد‌نظر در راه‌اندازی مجموعه شما محقق شده و در کل هدف نهایی شما چیست؟
هدف ما بیشتر از آنچه انتظار داشتیم محقق شده و اثرات بسیار چشمگیری در مدارس داشته‌ایم؛ به‌عنوان نمونه مدیر مدرسه از رفتار دانش‌آموزان رضایت بیشتری نسبت به قبل دارد.
در اجرا، نخست مدل یک کلاس مستقل را داشتیم و سعی می‌کردیم به معلمان آموزش دهیم که به نتیجه نرسید اما اجرا در ساعت‌های مختلف و کلاس‌های مختلف به نتیجه رسید و دغدغه دیگر ما این بود که بتوانیم این باور قرآنی را منتقل کنیم که خوشبختانه در این مسیر هم موفق هستیم.
مربیانی که آموزش دادیم به صورت هماهنگ با معلمان ارتباط برقرار کرده و مطالب آموزش‌دیده را به آنها منتقل میکنند، ضمن اینکه خود مجموعه هم ارتباط مستمری با معلمانی که با ما همکاری میکنند، دارد.
هدف ما ارتقای کل سیستم آموزش و پرورش است و متاسفانه ما با آموزش و پرورشی که در شان نظام جمهوری اسلامی باشد، فاصله داریم و این معضل باید حل شود.
چه نقشه‌ها و طرح‌هایی را دنبال می‌کنید و نقاط‌قوت ایده شما نسبت به سایر روش‌ها چیست؟
من سراغ ندارم که قبل از این به صورت مستقل و منسجم در حوزه فهم قرآن برای کودکان کار شده باشد و نقطه‌قوت ما اتکا به هدایت قرآن است. سعی می‌کنیم براساس آموزه‌های قرآن ابتدا خودمان خشیت داشته باشیم و احساس استغناء به ما دست ندهد که ادعا کنیم بدون فهم قرآن می‌توانیم؛ سعی می‌کنیم همه تلاش‌مان را کنیم و همیشه هم نگران باشیم از اینکه که آیا کار من دقیق است یا خیر؟
تلاش می‌کنیم براساس آموزه‌های قرآن قدم برداریم و هرجا که اشتباه کردیم، اصلاح کنیم و پرتلاش‌تر پیش برویم.
آیا با توجه به آموزه‌های قرآنی، ایده‌ای برای تغییر سبک زندگی دارید؟
دوستان دارند کار میکنند. به‌عنوان نمونه در مدرسه اهل‌بیت(ع) در این زمینه کار میکنند و اعتقاد داریم زندگی اهل‌بیت(ع) را الگو قرار دهیم، سبک زندگی ما هم اصلاح می‌شود. این تغییر سبک زندگی شاخصه‌هایی دارد و مطلع هم هستیم و مهم اجرای این سبک زندگی است.
توحید، محور زندگی است و در تمام شئون زندگی این مهم مدنظر است و اصلاح سبک زندگی هم با رعایت اصول اسلام است که اتفاق می‌افتد. با این حال کتاب‌های بنیادی زیادی در این زمینه نوشته شده و همکاران ما در این حوزه هم کار میکنند.
پیش‌زمینه‌ای که باعث شکل‌گیری این ایده شده چه بوده است؟
پیش‌زمینه اولیه این بود که قرآن پاسخگوی تمام نیازهای ماست و در مقابل متاسفانه تبلیغی در لایه‌های مختلف جامعه وجود دارد که دین پاسخگوی نیازهای جزئی ما در زندگی نیست اما ما براساس آموزه‌های قرآن، خلاف این مطلب را اعتقاد داریم و معتقدیم دین و احکام الهی در تمام شئون زندگی و جزئیات زندگی پاسخگوی نیازهای ماست. طرح‌مان را بر این اساس شروع کردیم و ادامه می‌دهیم.
اکنون چه تعداد نیرو دارید؟ چه تعداد مربی تربیت کرد‌ه‌اید؟
مجموعه ما بده و بستان مالی با اداره و نهاد یا جای دیگری ندارد و کلاس‌هایی که برگزار می‌شود رایگان است و مدرکی هم داده نمیشود. همان محتوای آموزشی مدنظر است که مربیان استفاده میکنند. در مراکز آموزش و پرورش هم که فعالیت می‌کنیم هزینه‌ای رد و بدل نمیشود و به افرادی هم که در این طرح‌ها مشارکت میکنند پول یا هزینه‌ای پرداخت نمیشود.
ما در این مجموعه افراد ثابت زیادی نداریم و در دوره‌ای که می‌توانند مشارکت میکنند. به عبارتی با کسی قرارداد نمی‌بندیم و به صورت گسترده آموزش می‌دهیم و هر زمان که نیروها توانستند به ما کمک کنند، کمک می‌گیریم و تشکیلاتی به این معنا نداریم که آمار دقیق دهیم که چه تعداد نیرو یا مربی و... داریم. البته ما آمار داریم اما عدد و ارقام ما ثابت نیست چون نیروهای ثابت نداریم.
در چه حوزه‌ها و گرایش‌هایی فعالیت می‌کنید؟
در مدرسه تفکر و تعقل سه کارگروه در سه مقطع پیش‌دبستان و دبستان و دبیرستان داریم که حول محور قرآن و تدبر و تعقل در قرآن فعالیت میکنند.
در عمل کارگروه دبستان ما جلوتر است که در شهرستان‌های مختلف بیشتر توسعه پیدا کرده است. کارگروه پیش‌دبستان ما در دست اقدام است و در کارگروه دبیرستان هم برنامه‌ریزی‌هایی شده اما هنوز اجرایی نشده است. البته به صورت موردی در هشت تا از مدارس برنامه‌های کارگروه دبیرستان اجرا شده اما اینکه یک برنامه گسترده داشته باشیم هنوز در دست اقدام است.
در کارگروه دبستان که توسعه بیشتری پیدا کرده از مربیانی استفاده کردیم که بومی خود شهرستان بودند و با توجه به آموزش‌هایی که در مجموعه ما دیدند، در شهرستان خودشان خدمت میکنند.
با توجه به اینکه مدرکی به مربیان خود ارائه نمی‌دهید، سیستم ارزشیابی شما چگونه است و آیا ممکن است بازار کار و اشتغال برای مربیان شما ایجاد شود؟
آموزش ما سطوح مختلفی دارد؛ عده‌ای در حوزه‌های پژوهشی با ما همکاری میکنند و سطح آموزشی بالاتری برای این افراد در نظر گرفته می‌شود. یک عده هم معلم‌ها را آموزش می‌دهند که نیروهای اصلی‌تر ما هستند و تا زمانی که با ما همکاری میکنند، نگاه نیروی ثابت به آنها داریم و نیروها را براساس اجرایی و عملیاتی ارزیابی می‌کنیم. تعدادشان نیز تاکنون زیر 100 نفر بوده و به همین دلیل ارزیابی آنها راحت بوده است.
درخصوص بازار کار هم ممکن است که ایجاد شود ضمن اینکه تاکنون در این قسمت به صورت جدی کار نکرد‌ه‌ایم و اولویت ما نبوده است. اولویت ما آموزش مربیانی است که از طریق مربیان علم‌شان هم ارتقا پیدا می‌کند.
