«حرف بزن خاطره»

(خود زندگی نامه بازنویسی شده)

نویسنده: ولادیمیر نابوکوف

ترجمه: خاطره کرد کریمی

ناشر: چشمه؛ چاپ اول: 1397

334 صفحه؛ 49000 تومان

****

خانواده‌اش از اصیل زادگان روس به شمار می آمد، نامدار و برخوردار از دارایی و املاک بسیار. اما آنچه خانواده نابوکوف را از دیگر خانواده ها ممتاز می کرد، فرهیختگی والدین و علاقه آنها به ادبیات ، هنر و همچنین کسب علم و دانش بود. بعدها وقتی در اثر انقلاب بلشویکی، همانند بسیاری از خانواده های متمول روس، تن به تبعیدی ناخواسته دادند؛ اوضاع و احوال کسانی را داشتند که از اسب افتاده اما از اصل نیفتاده بودند! در حد فاصل زمانی که بلشویک‌ها کل روسیه را بدست بگیرند، به پدرش بارها پیشنهاد شد که دارایی اش را از کشور خارج کند، اما وطن پرستی اش مانع از آن شد و نهایتا در آخرین فرصت باقی مانده در آوریل 1919 که سرخ ها (بلشویکها) بر همه مناطق روسیه تسط یافتند، سوار کشتی‌ای شد که او و خانواده اش را از جنوب روسیه به قسطنطنیه می رساند.  سفری ناخواسته که نهایتا آنها را به آلمان و از آنجا به لندن رساند. با گریختن از روسیه بخش قابل توجهی از دارایی مادی این خانواده در کشور باقی ماند اما  اندوخته غیرمادی شان نه. در این کشتی یکی از بزرگترین نویسندگان قرن بیستم و خالق یکی از شاهکارهای مسلم تاریخ ادبیات جهان (لولیتا) جلای وطن می کرد که در آن روزهای پر شر و شور انقلابی به چیزی جز شعر، عشق و پروانه ها نمی اندیشید!

در آن زمان جوانی بیست ساله بود عاشق ادبیات، شطرنج و پروانه ها که هر سه را از پدر به ارث برده بود. با اینکه طبع شعر داشت و متاثر از دیگر شاعران اشعاری می‌سرود اما هنوزمانده بود تا این جوان خوش قریحه اما مقلد در ادبیات اسم و رسمی بدست آورد و صاحب سبکی خاص خود شود.

نابوکوف چگونه نابوکف شد؟ به عنوان یک نویسنده چه زندگی پشت سر گذاشت تا بدین پایه رسید که خالق یکی از تاثیر گذارترین رمانها تاریخ ادبیات شود؟ اگر طالب یافتن پاسخ هایی درباره سوالاتی درباره زندگی ادبی نابوکوف هستید خود او به خوبی در «حرف بزن خاطره» همه این ها را به طور غیرمستقیم شرح داده است. این کتاب که توسط  خاطره کُردکریمی به فارسی درآمده و به همت نشر چشمه منتشر شده، زندگی نامه‌ای خود نوشت است که به صورت کتاب نخستین بار در سال 1966 منتشر شد.

نشر چشمه «حرف بزن خاطره» را در مجموعه «ادبیات غیر داستانی: ناداستان» به بازار فرستاده که از قضا این عنوان سنخیت دقیقی با این محتوای کتاب دارد. چرا که اثری است روایی اما نمی توان آن را در قالب داستان قرار داد، اما در عین حال از منظر ادبی از کیفیتی ممتاز برخوردار است چنان که اگر آن را یک شاهکار بنامیم به هیچ وجه اغراق نکرده ایم. این كتاب در فهرست 100 اثر غیرداستانی كتابخانه ‌‌ی مدرن در رتبه هشتم قرار گرفته است.

ناباكوف در این كتاب، به تمام زندگی اش نپرداخته، بلکه به روایت وقایعی پرداخته که از اوت 1903 تا  ماه مه سال 1940 (زمان مهاجرتش به آمریكا) پشت سر گذاشته است. این سالها درست نیمه نخست زندگی او را تشکیل می‌دهند، این درست که مهمترین آثار ادبی او در نیمه دوم نوشته شده و شهرت ادبی و جایگاه‌اش به عنوان یکی از بزرگترین نویسندگان قرن بیستم ، همگی در نیمه دوم زندگی اش اتفاق افتاده اند اما همه آن اندوخته هایی که از او چنین نویسنده ای ساخته است به نیمه نخست زندگی اش باز می گردد.

نابوکوف نویسنده‌ای چند زبانه‌ بود که به سه زبان روسی، انگلیسی و فرانسه اشراف داشت، در ترجمه برخی آثار روسی خود به این زبانها مشارکت داشت و یا این برگردان توسط خود او انجام شد، در نیمه دوم زندگی اش برخی از مهمترین کتابهایش را به زبان انگلیسی نوشت و بعدا به روسی برگرداند. در «حرف بزن خاطره» به روشنی می بینیم که چگونه در زندگی خانوادگی مرفه نابوکوف‌ها بانوانی انگلیسی یا فرانسوی که اصلا زبان روسی بلد نبودند، برای نگهداری ازبچه ها استفاده می شدند. خدمتکارانی که چون روسی نمی‌دانستند، پدرو مادر به راحتی می توانسند حرفهای‌شان را بزنند، از سوی دیگر همین مسئله باعث می شد بچه هایی چند زبانه در محیط خانواده تربیت شوند.

به همین ترتیب بازتاب بسیاری ازعادات و رفتارهای نابوکوف که نقش مهمی در زندگی ادبی و هنری او دارند درلابلای تجربیات دوره اول زندگی او قابل ردیابی است. در لابلای این روایات به روشنی می بینیم که پدر مادر او توجه ویژه ای به پسر بزرگشان به عنوان محبوب‌ترین فرزند خانواده دارند؛ نوع رابطه پدر و فرزندی و حتی تاثیری که علایق و دلمشغولی های پدرش بر روی نابوکوف گذاشت به گونه ای بود که تا آخر عمر نیز ادامه یافت.

«حرف بزن خاطره» بهترین منبع برای روایت دوران کودکی و نوجوانی نابوکوف به شمار می‌آید و البته که تنها منبع در این باره نیز هست. اما نابوکوف آگاهانه به سراغ روایت گوشه‌هایی از زندگی خود رفته است که خوانندگان و علاقمندان شرح حال ادبی نابوکوف به دنبال آن هستند.

نابوکوف این روایت‌ها را در مقاطع زمانی مختلف به رشته تحریر در آورده و برای انتشار به نشریات گوناگون سپرده و برخی از آنها حتی در کتابهای داستانی اش منتشر شده اند.«حرف بزن خاطره» از شانزده فصل تشکیل شده است، نابوکوف پیشگفتاری نیز  درباره چگونگی شکل گیری این مجموعه‌ی به زعم او درهم تنیده اما نظام مند از خاطرات شخصی اش نوشته است. هریک از فصول کتاب عنوانی دارند و به مناسبتی نوشته شده اند.عناوینی همانند پرتره مادرم؟، پرتره دایی‌ام، مادمازل اُ، آموزش انگلیسی‌ام، پروانه‌ها، کولت، پیش پرده، تبعید، شعر نخست، تامارا و... چنان که از عناوین این نوشته ها نیز پیداست، هریک برشی از زندگی نابوکوف را روایت می کنند و یا پنجره ای به روی زوایایی از خاطرات شخصی او می گشایند. گاه پرداختن به یک شخصی تاثیرگذار در زندگی نابوکوف بهانه ای شده تا او به روایت گوشه هایی از خاطرات خود بپردازد، چنانکه پرتره مادرم، پرتره دایی‌ام شاهد چنین روایت هایی هستیم، و یا در فصلی با عنوان تامارا به شرح نخستین تجربه عاشقانه خود با دختری درهمسایگی شان با نام تامارا می پردازد و در این روایت نشانه هایی از نخستین تجربه های جنسی و یا شور و احساس شاعرانه اش بازتاب یافته اند.

برخی از فصول کتاب در قالب داستان گونه‌های کوتاه نیز منتشر شده‌اند و نهایتا در این کتاب با ویرایشی نو و در قالب کتابی که فصول مختلف آن در کنار یکدیگر پازل‌وار تصویری از کلیت دوره اول زندگی نابوکوف ارائه می کند. تصاویر زنده و فضاهای تاثیرگذار نابوکوف و استفاده از عناصر داستانی در این کتاب خواندن آن را به عنوان اثری ادبی نیز جذابیت می بخشد و برای علاقمندان نابوکوف لذتی چند سویه به همراه دارد.