بدون شک، بذر مهمترین نهاده کشاورزی است که می توانید در فروشگاه بذر آقا مهندس انواع بذر را مشاهده و خریداری نمایید. کشاورزی از زمانی آغاز شد که انسان توانست بذر گیاهان را جمع آوری و در یک جای معین یعنی همان مزرعه، کشت کند. بذر به اندامی از گیاه گفته می شود که بتواند یک گیاه جدید مانند گیاه مادری را تولید کند یا بعبارتی بذر اندامی از یک گیاه، برای تکثیر آن گیاه است.

ابتدای کشاورزی تا به امروز، بذر مهمترین نقش را در تامین غذای انسان، ایفا کرده است. امروزه با توجه به کارایی گسترده بذر در تامین غذای انسان، صنعت بذر به یکی از بزرگترین منابع درآمد تبدیل شده است. به طوری که این صنعت با صنعت دارو و اصلحه قابل مقایسه است.

جالب اینکه بذرها، هم می توانند در نقش دارو مورد استفاده قرار گیرند و هم در نقش اصلحه! بذرهایی که امروزه در کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرند، بذرهای اصلاح شده هستند. یعنی با تکنیک ها و تکنولوژی اصلاح ژنتیک، خصوصیات آنها بهبود یافته است.

بذرهای اصلاح شده در کشاورزی

امروزه بهترین و پربازده ترین بذرها در حوزه کشاورزی، بذرهای اصلاح شده هستند. بذرهای اصلاح شده معمولا پربارتر، مقاوم تر و سازگارتر هستند و البته میوه باکیفیت تری تولید می کنند. مهمترین دلیل افزایش عملکرد و خودکفایی هایی که در کشاورزی اتفاق افتاده، استفاده از بذرهای اصلاح شده بوده است. امروزه اکثر ارقام محصولات زراعی مانند گندم، جو، ذرت و... اصلاح شده هستند.

بیش از 70 درصد محصولات صیفی و سبزی ای که به بازار ما عرضه یا صادر می شوند، و بذر مصرفی اکثر محصولات صیفی مهم مانند گوجه، فلفل، خیار، هندوانه، ملون و...، بذور هیبرید (اصلاح شده به روش هیبریداسیون) هستند. بیش از 95 درصد بذرهای هیبرید وارداتی هستند و توسط شرکتهای خارجی تولید می شوند.

چرا باید بذرهای اصلاح شده استفاده کنیم؟

وجود عوامل خسارتزایی که مبارزه با آنها بسیار مشکل و ناممکن است سبب شده استفاده از بذرهای هیبرید روز به روز بیشتر شود. انگل هایی مانند گل جالیز، زراعت محصولاتی مانند گوجه فرنگی را در بسیاری از زمین ها و مناطق به بن بست رسانده اند. مبارزه شیمیایی چندان موثر نیست و نمی تواند زمین های آلوده به گل جالیز را قابل کشت کند.

از طرف دیگر بیماری های ویروسی در حال تبدیل شدن به معضل قرن هستند. مبارزه شیمیایی با ویروس ها و حتی عوامل انتشار دهنده آنها مانند مگس سفید ناممکن است. به نظر می رسد راه حل بسیاری از بن بست های حوزه کشاورزی را در علم اصلاح نباتات باید جستجو کرد.

به هر حال بسیاری از اهداف تولید کننده ها مانند افزایش عملکرد، کاهش خسارت های آفات و بیمارگرها و ریسک های کشت و البته افزایش کیفیت محصول را می توان از طریق اصلاح بذر به آنها رسید.

بیشتر بذرهای محصولات صیفی و سبزی اصلاح شده هستند

بیشترین سطح زیر کشت محصولات صیفی و سبزی در ایران مربوط به گوجه فرنگی است. تقریبا تمام بذرهای گوجه فرنگی مصرفی کشور ما، اصلاح شده هستند. که غالب این بذرهای اصلاح شده هیبرید و مقداری هم استاندارد هستند. در گذشته، بذرهای استاندارد بیشتر مصرف می شد ولی امروزه مصرف بذرهای هیبرید بسیار بیشتر است و روز به روز تمایل به کشت این بذرها بیشتر می شود.

سطح زیر کشت گوجه فرنگی در ایران حدود 130 هزار هکتار گزارش شده است. برای کشت هر هکتار گوجه فرنگی، بسته به شرایطی مانند اقلیم، میزان رسیدگی، نوع رقم و...، در هکتار حدود 15 هزار الی 35 هزار عدد بذر گوجه فرنگی هیبرید مصرف می شود.

مزایای استفاده از بذر گوجه فرنگی هیبرید

به طور کلی هدف از اصلاح گیاهان این است که واریته های بهتری تولید شود. در فرایند اصلاح تلاش می شود تا از والدین با کیفیت، فرزندان باکیفیت تری تولید شود. به عبارت ساده تر بذرهای هیبرید حاصل تلاقی دو والد باکیفیت هستند.

به همین دلیل هم هست که بذرهای هیبرید معمولا پربارتر و مقاوم ترند و میوه باکیفیت تری تولید می کنند. البته ناگفته نماند که اجداد همه گوجه های امروزی ارقام محلی بوده اند. و گوجه های هیبرید امروزی، ارقامی هستند که صفات مثبت ارقام محلی را دریافت کرده اند.

آیا بذرهای اصلاح شده برای سلامتی انسان خطرناک هستند؟

معمولا اکثر صحبت هایی که در مورد خطرات بذرهای اصلاح شده وجود دارد. شایعات هستند. شایعاتی که چون مردم پذیرای آنها هستند، بیشتر پخش می شوند. بذرهای اصلاح شده به سه روش تولید می شوند: روش گرده افشانی آزاد، روش دورگ گیری یا هیبریداسیون و روش دستکاری ژنتیکی (تراریختگی).

در روش آزاد و هیبریداسیون چون ژنوم منتقل شده، ژنوم همان گونه گیاهی میباشد؛ معمولا هیچ خطری برای سلامتی انسان به وجود نمی آید. اما در روش سوم یعنی روش دستکاری ژنتیکی ممکن است ژنوم موجود دیگری وارد ژنوم گونه گیاهی شود و موجب تهدید برای سلامتی دیگر موجودات شود.

بنابراین اگر تهدیدی وجود دارد، در مورد بذرهای تراریخته است. البته نباید منکر این شد که بذرهای تراریخته می توانند کارایی و بازدهی بسیار بیشتری داشته باشند ولی به هر حال اولویت با سلامتی است یا بهتر است بگوییم هدف ما تامین غذای سالم است نه هر غذایی. در حال حاضر بسیاری از کشور ها استفاده از بذرهای تراریخته را ممنوع کرده اند.

اصلاح و تولید بذرهای مقاوم بهترین راهکار برای مقابله با مهمترین عوامل خسارتزا

مبارزه با بیمارگرها و آفات، از طریق سموم فقط از سر ناچاری است. زیرا سموم، علاوه بر از بین بردن این عوامل، می توانند برای سلامتی انسان هم مضر باشند. تحقیقات نشان می دهد که در میان تمامی راه حل های موجود برای مقابله با عوامل خسارتزا، استفاده از ارقام مقاوم بهترین راهکار است.

این موضوع اصلاح گران را برآن داشته تا در صدد تولید بذرهای مقاوم باشند. بذرهای مقاوم به خسارت حشرات، مقاوم به ویروس، مقاوم به باکتری و قارچ، و حتی مقاوم به گل جالیز که مهمترین انگل صیفیجات می باشد.

بهترین راهکار برای مقابله با گل جالیز استفاده از بذرهای مقاوم است

متاسفانه بسیار از کشاورزان در مورد درمان گل جالیز گمراه شده اند. درواقع آنها پس از اینکه گل جالیز سر از خاک در می آورد، با ریختن موادی مانند: نفت، گازوییل، بنزین، آب نمک، آب اوره و... گل جالیز را از بین می برند. اما این اشتباه است. در مان و کنترل گل جالیز به این سادگی نیست. اگر فکر می کنید با از بین بردن گل جالیز پس از سردرآوردن از خاک، آن را کنترل کرده اید سخت در اشتباهید!

در حقیقت گل جالیز تا قبل از اینکه سر از خاک دربیاورد حدود 80 درصد خسارتی که می توانسته بزند را زده است. و برای این از خاک خارج شده که بذر ریزی کند. بنابراین از بین بردن گل جالیز در زمانی که سر از خاک درآورده فقط برای جلوگیری از بذر ریزی است.

چگونه می توان گل جالیز را کنترل کرد؟

فعلا چند راهکار عملی ثابت شده برای کنترل گل جالیز وجود دارد. اولی استفاده از بذر ارقام مقاوم است. امروزه شرکت های بزرگ در درصدد تولید واریته های مقاوم به گل جالیز هستند.

طبیعتا در حالتی که از سموم برای کنترل گل جالیز استفاده شود، هم هزینه کنترل بالاست و هم سلامتی مصرف کنندگان تهدید خواهد شد. بنابراین استفاده از سموم نمی تواند بهترین راهکار باشد. در حالی استفاده از بذرهای مقاوم، سالم ترین، پایدارترین و کم هزینه ترین راه برای مقابله به عوامل خسارت زا ازجمله گل جالیز است.

استفاده از بذرهای مقاوم برای مقابله با ویروس ها

یکی دیگر از معضلاتی که در کشاورزی امروز توسط آفات ایجاد شده است، بیماری های ویروسی است. بیماری های ویروسی معمولا توسط همکاری بی نقص یک حشره و یک ویروس انتشار می یابند. در طی این همکاری، ویروس توسط حشرات بسیار فعالی مانند مگس سفید، از بوته آلوده به بوته های سالم انتقال پیدا می کند. به این ترتیب مگس سفید یا سفید بالک علاوه بر اینکه خودش از شیره گیاهی تغذیه و آن را ضعیف می کند، گیاه را به ویروس هم آلوده می کند.

سفید بالک با انتقال ویروس می تواند تا صد درصد خسارت وارد کند. در واقع خسارت اصلی آفت مگس سفید از طریق انتقال ویروس است. نیاز به گفتن نیست که مبارزه شیمیایی با آفت سرسختی مانند مگس سفید که خیلی زود به سموم مقاوم می شود، کافی نیست. راهکار نوین و بی دردسر استفاده از بذرهای مقاوم است. امروزه در اکثر محصولات صیفی و سبزی، بذرهای مقاوم به ویروس تولید شده اند. و با این روش خسارت همکاری مگس سفید و ویروس ها به حداقل ممکن رسیده است.

بنابراین می توان نتیجه گرفت که علم اصلاح نباتات و استفاده از بذرهایی که مقاوم هستند می تواند راهکاری بی دردسر و سالم تر برای مقابله با امراض، بیمارگرها و آفات باشد.