دکتر رضا پور حسین: شهید مطهری در کتاب «علل گرایش به مادیگری» پس از بحث‌های بسیار خوب در باب علت‌های الحاد، به این نتیجه می‌رسد که علت اصلی مادی‌گرایی استدلال عقلی نیست بلکه نوعی «دلیل‌تراشی» برای حذف خدا از صحنه باورهاست تا انسان بتواند با انکار خدا، وجدان پرسشگر و سرزنش کننده خود را خاموش نگه دارد. 

     اگر خدا در باورهای انسان حاضر باشد می باید از رفتار خود مراقبت نماید و به وجدان درونی خویش پاسخ بدهد. انسانی که می‌خواهد آزاد و رها باشد، برای رهایی از پاسخ‌گویی به وجدان، به صورت ِناخودآگاه، خدا را کنار می زند و برای آنکه از احساس گناه و حقیقت درونی خویش دورشود، مثلاً خدا را منکر می‌شود. عموما آدم‌ها دور کردن خدا از ذهن خویش را مستدل و عقلانی جلوه می‌دهند و بدین وسیله چالش‌های درونی و تعارض‌های خود را در قاب انکار خدا حل می‌کنند، که البته حل نمی‌شود.

      اظهار نظر برخی «کنش‌گران سیاسی، اجتماعی و فرهنگی» نیز از این قاعده تبعیت می‌کند. نگاه و رفتار آنان درباره برخی پدیده های مذکور به این دلیل نیست که پس از تفکر عمیق به نتیجه ای رسیده باشند؛ بلکه می خواهند ناخودآگاه مسایل درونی و گره‌های ذهنی خود را حل کنند، و برای آنکه از «احساس گناه» دور بمانند به آن رنگ عقلانی و منطقی می‌دهند. این فرایند را می‌توان «عقلی سازی» نامید.

     خودم و دیگران را دعوت می‌کنم که یکبار هم که شده مواضع سیاسی اجتماعی خود را منطبق بر استدلال‌های عقلانی و به دور از قالب‌های شناختی، «سوگیری‌های ذهنی»، تعصب و مسایل شخصی و خانوادگی ارزیابی نماییم تا سهم خالص تفکر و اندیشه‌ورزی ما نمایان شود. اگر چنین باشد، نتیجه آن مبارک خواهد بود. اما اگر نتیجه‌گیری های ما مبتنی بر حل مسایل فردی و تعارض‌های درونی مان باشد، از انصاف دور شده‌ایم. 

    نمی توان دلیل‌تراشی و عقلی سازی را جایگزین تفکر و استدلال منطقی نمود. این انصاف نیست که مواضع برخی کنش‌گران به جای آنکه ناظر به حل مسایل ملی و عمومی باشد، سعی دارند مسایل درونی، خانوادگی و قبیله خود را حل کنند، حتی به صورت ناخودآگاه.