«عمیق»

نویسنده: برگزیدگان جایزه اُ. هنری

ترجمه: لیدا طرزی

ناشر: کتاب نیستان، چاپ اول 1396

276 صفحه، 21000 تومان

****

" اینجا دو پنجره بلند هست، خیلی بلند و پر قاب و پرده های تور سفید در نسیم می رقصند، بالا می روند و پایین می افتند، مثل نسیم، مثل آه. بوی خوب ضعیفی می آید، مثل بوی شکوفه. شاید بهار است. برگهای درختان هم بلند میشوند و آه می کشند، همه ی آن جیزی که از پنجره ها قابل دیدن است. از خیابان صدا می آید، صدای چرخ ها، کفش های محکم و گاهی صدایی که بالا می رود و جیزی را صدا می کند، ولی همه درهم و برهم اند، آن صداهای دور. یک بار پدر به ما گفت در تشییع جنازه ملکه در خیابان ها  کاه ریخته بودند تا صدایی بلند نشود. مثل همان است و ما فکری شده ایم شاید کسی مرده باشد."

آنچه خواندید برش کوتاهی بود از داستان شگفت انگیز "عمیق". 

عمیق عنوان مجلد دیگری از مجموعه داستانهای برگزیده جایزه اَ.هنری است که توسط انتشارات کتاب نیستان به چاپ رسیده است. این مجلد مشتمل بر هفت داستان کوتاه است که از میان آنها سه داستان "عمیق"، "شبانی ها"، و "خادمین نقشه"  داستان کوتاهِ بلند یا ماکسیمال یا نوول محسوب می‌شوند. به گفته  لَری دارک، ویراستار این جلد از مجموعه داستانهای کوتاه برگزیده جایزه ا.هنری، در گزینش داستانهای مجلد حاضر تصمیم بر آن گرفته شد که از داستانهای کوتاه ماکسیمال بیشتر استفاده شود، چه این داستانها مجال بیشتری برای کشف کامل ایده ها و بسط طرح و ارائه جزییات دارند. از این رو به ازای هر داستان بلند یک داستان کوتاه حذف شد.

داستان عمیق، نخستین داستان این مجموعه که جایزه نخست را هم از آن خود کرده است، نوشته مری سوان است. قصه این داستانِ روشن و بی نقص در زمان جنگ جهانی اول می گذرد. روت و اِستِر، دو خواهر دوقلو از خانواده ای سرشناس و متمول، از انگلستان عازم فرانسه میشوند تا پشت خط مقدم نبرد به خدمت بپردازند. آن دو که در زمان وقوع داستان زنان جوان بیست و شش ساله ای هستند، در کودکی تجربه عجیبی را از سر گذرانده اند. آنان یک بار در دو سالگی در استخر باغ شان افتاده و تقریبا غرق شده اند. مادرشان پس از این حادثه وحشتناک به افسردگی مبتلا شده و مدتی بعد از دنیا می رود. هنگامیکه دخترها به سن یازده سالگی می رسند  پدرشان آنها را به مدرسه شبانه روزی خانم رِیلی می فرستد. خانم ریلی زن باهوش و تحصیل کرده ای است که سعی می کند از دختران نوجوان مدرسه اش زنان قدرتمندی بسازد که بتوانند جهان را تغییر دهند. روت و استر تحت تاثیر آموزشهای او تصمیم می گیرند به جنگ بروند. ولی آن دو که در مُلکت آسوده پدر در چنان آرامش و سکوت مطلقی زندگی کرده بودند که حتی می توانستند صدای افتادن برگ درختان را هم بشنوند، در بدو ورود به اردوگاه محل خدمتشان با صداهای عجیبی روبرو میشوند:

" انتظار آن سر و صدا را نداشتیم. اصلا نمی دانستیم چه جوری است. صدای گلوله و انفجارِ نزدیک خط مقدم نبود. یک هیاهوی خاص بود و حتی در دوردستها هم یک زیرصدا. سر و صدایی میان مردم. فریاد در اردوگاه. صدای آوازخواندن و صدای چکش کاری... جایی برای تامل باقی نبود، هیچ جایی. همه لحظات بیداری و حتی همه لحظات خواب پر بود از صدا..."

با اینهمه، خواهران نازپرورده ما خوب با محیط  نامانوس و خشن پشت جبهه و وظایف طاقت فرسایشان کنار می آیند. تا آنکه اتفاقی آنها را از هم دور و نسبت به یکدیگر شکاک و بدبین میکند. روت و استر که از اول عمر چون یک روح در دو کالبد زیسته اند، آنها که هیچگاه "من" نبوده  و همیشه "ما" بوده اند، بی آنکه بخواهند یا متوجه شوند ، هر دو به  سرباز خوش سر و زبانی بنام هیو دل می بندند و این نخستین تجربه تلخ آنها در رویارویی با واقعیت زندگی است: 

" و بین ما یک غریبگی بود. و این بدترین قسمت داستان بود. از وقتی من رفتم دیدن هیو... دیگر کامل نبودیم. نمی توانستیم تصور کنیم چطور می توانیم دوباره کامل شویم..."  

با این حال، آنچه پایان تلخ این داستان را رقم می زند، پیش و بیش از هر چیز احساس بی هویتی ناشی از پایان یافتن جنگ است، احساسی که همه به جنگ روندگان عالم پس از پایان همه جنگهای عالم آن را تجربه می کنند:

" وقتی برگه هایمان آمد نمی دانستیم به چه فکر کنیم. حالا همه چیز تمام شده بود. واقعا تمام شده بود. ما دیگر لازم نبودیم. دیگر معلق بودیم. داخل چه چیزی، نمی دانستیم. از زمان آتش بس، با تعطیلی اردوگاه ها از این اردوگاه به دیگری منتقل میشدیم و این جزیی از شگفتی ماجرا بود... خلق و خوها عوض شده بود. مردان بی قرار و مشتاق رفتن بودند و از قوانینی که هنوز مجبور بودند براساس آنها زندگی کنند خشمگین. دعوا و مرافعه همیشگی بود. مردانی که دوشادوش هم جنگیده بودند حالا با کوچکترین بهانه ای مشت شان را حواله همدیگر می کردند. یعنی دنیای جدید همین بود؟ "

داستان عمیق در قالب سی و هشت تابلوی مجزا، و از زبان شخصیتهای مختلف داستان روایت شده است. این تابلوهای به غایت زیبا و شاعرانه، در نهایت ایجاز عمیق ترین احساسات و روابط بشری را پیش چشم مخاطب قرار می دهند. تماشای این تابلوهای زیبا را از دست ندهید.

اما دومین داستان بلند این مجموعه  "شبانی ها" نوشته جورج ساندرز، داستان تامل برانگیزی است که در پس مضمون نامتعارف خود پرده از حقایق تلخی برمی دارد. مرد و زن میانسالی برای امرار معاش در غاری مصنوعی نقش انسانهای نخستین را بازی می کنند. آنان موظفند براساس قوانینی که کارفرمایان شان وضع کرده اند از بام تا شام و هر زمان که گردشگری به ناگاه سرش را در غار فرو می کند، با ایما و اشاره با هم ارتباط برقرار کنند، ادای حشره خوردن را درآورند، و حتی نسبت به یکدیگر خشونت بورزند. زن و مرد هر دو مشکلات مالی و خانوادگی شدیدی دارند. زن پسر نااهل و معتادی دارد و مرد کودک بیماری که هزینه دوا و درمانش کمرشکن است. زن چند بار اشتباه می کند و قوانین کارفرمایان را زیرپا می گذارد و مرد ناچار میشود برخلاف میلش کاری انجام دهد و...

داستان شبانی ها قصه تلخ مرگ کرامت و شرافت آدمی در نظامی است که انسان را به هیچ هم حساب نمی کند و هدف هر وسیله ای را توجیه می کند.

سومین داستان بلند مجموعه حاضر " خادمین نقشه" نام دارد، به قلم آندرئا بَرِت. این داستان قصه رنجها و مرارتهای ماکس، نقشه بردار انگلیسی جوانی، است که درنیمه دوم قرن نوزدهم در پروژه مساحی و نقشه برداری از کوهستان هیمالیا شرکت کرده. او که جسمی نحیف و مزاجی ضعیف دارد، در روند کار خود با مشکلات فراوانی روبرو میشود. ولی تنها دلگرمی اش نامه هاییست که همسرش پیش از عزیمت وی به هند برایش نوشته و در چمدانش گذاشته تا ماکس به تدریج و در مناسبتهای مختلف آنها را بخواند. ماکس بشدت تنهاست. همکارانش به هر بهانه ای او را دست می اندازند و آزار می دهند. او در گپ و  گعده هایشان شرکت نمی کند و از آنها کناره می گیرد چون آنها دائم از سیاست حرف می زنند و ماکس از سیاست بیزار است. در آن دوره منطقه شبه قاره هند درگیر منازعات و تحولات پیچیده ای بود که از جمله آنها می توان به مبارزات اقلیت سیک، الحاق  ایالت پنجاب به هندوستان، و انتقال قدرت از کمپانی هند شرقی به کراون اشاره کرد. میان همکاران ماکس نظامیانی هستند که در جنگ برمه یا پیشاور شرکت کرده اند. آنها داستانهای بسیار بسیار تلخ و هولناکی از جنگ با هندی ها به خاطر دارند و گاه گاه تعریف می کنند. ماکس درک نمی کند چگونه یک امپراطوری می تواند بر پایه چنان ظلم عجیب و جنایات فجیع بنا شود. هیچ درک نمی کند. او نمی تواند اخبار حمله کشورش به کشمیر و قتل عام مردم بی گناهش را نشنیده بگیرد. با اینهمه، آنچه باعث میشود ماکس به درستی کار و حضورش در هندوستان شک کند، ملاقات تصادفی با یک مرد میانسال فرانسوی است بنام شوتو. شوتو سالهای سال در هند آواره بوده و به جای جای کوهستانی که ماکس و همکارانش در حال نقشه برداری از آن هستند سر زده. ولی تنها و بدون نقشه. نقشه برای شوتو هیچ معنا و مفهومی ندارد. از اینرو به ماکس می گوید: " من هیچ وقت نقشه رسم نمی کنم. ممکن است دست نااهل  بیفتد." بنظر او  نقشه هایی که ماکس رسم می کند لاجرم به چنگ  دولتمردان و ارتش هایشان یا بازرگانان و مسافران می افتند و بی شک عده ای از آنها  برای طراحی یک حمله یا پایان دادن به آن  سوء استفاده می کنند. ماکس که سراسر عمر در معصومیتی کودکانه زیسته  در آن سوی عالم و آنهمه دور از وطن، در طبیعتی به غایت زیبا و به غایت بی رحم،  متوجه میشود به نظامی خدمت می کند که تنها سودای  چپاول ملت ها را در سر می پروراند و هیچ پروایی از نسل کشی و ویرانگری ندارد. با اینهمه، وقتی زمان بازگشت فرا می رسد دست به کار غریبی می زند...

اما در مجموعه حاضر داستانی هم از آلیس مونرو، نویسنده شهیر کانادایی، به چاپ رسیده باعنوان  "پل  معلق". این داستان هم همچون سایر داستانهای مونرو در درون خود رازی دارد که حل آن مشارکت خواننده را می طلبد. زن میانسالی بنام جینی به سرطان مبتلاست و مراحل شیمی درمانی را می گذراند. همسرش نیل سعی می کند به بهترین شکل از او مراقبت کند.  روزی گذر آن دو به خارج شهر می افتد و نیل مدتی جینی را تنها می گذارد. جینی سر از یک مزرعه ذرت در می آورد و بعد که راهش را از میان ذرتها پیدا می کند، با پسر جوانی بنام ریکی آشنا می شود. ریکی که  پسر ساده دل و مهربانی است از جینی اجازه می خواهد او را به منزلش برساند. آن دو در راه به پل معلقی می رسند و...

لری دارک معتقد است داستان پل معلق با قدرتی جادویی خواننده را به درون خود کشیده و تجربه ژرف و روشنی را در اختیارش قرار می دهد. قهرمانان داستانهای مونرو بیشتر زنان هستند. آنان اغلب با ازدواجهایشان، انتخابهایشان، و اقداماتی که از آنها پشیمان شده یا روزی پشیمان خواهند شد، مشکل دارند. با اینهمه داستانهای او جهانی و اخلاقی هستند. چشم انداز داستانهای مونرو سنتی است ولی به لحاظ استفاده از زمان و ساختار روایی تجربی می نماید. آثار مونرو روی چند سطح کار کرده و با هنرمندی و انسانیت فراوان اعماق تجربه را می کاوند. جالب است بدانید داستان پل معلق توانست جایزه سوم مجلد سال 2001 را از آن خود کند.

مجموعه داستانهای کوتاه برگزیده ی  جایزه ا.هنری  سال 2001  که عنوان زیبای "عمیق"  را بر پیشانی دارد، همچون باقی مجلدات این مجموعه، داستانهای خواندنی و قابل تاملی دارد که از شما دعوت می کنم آنها را بخوانید و از خواندن شان لذت ببرید.