با توجه به اینکه مطالبه مقام معظم رهبری در امسال، مشارکت حداکثری مردم در انتخابات است، و کمترین میزان مشارکت در انتخابات در کلانشهرها است، به نظر می‌رسد که یکی از مهمترین موضوعاتی که به مشارکت بیشتر مردم در انتخابات کمک میکند، اصلاح نظام انتخاباتی کلانشهرها و تبدیل نظام انتخاباتی اکثریتی به نظام انتخاباتی تناسبی حداقل در کلانشهرهای ۴ کرسی به بالاست.
نظام اکثریتی در حوزه دو نماینده و بیشتر به این شکلی که در کشور ما وجود دارد در هیچ کجای دنیا مسبوق به سابقه نیست. در کشورهای مختلف، اگر نظام انتخاباتی اکثریتی دارند مربوط به حوزه‌های تک نماینده ای است. آنها حوزه های چند نماینده ای خود را یا به چند حوزه تک نماینده ای تقسیم کرده اند و یا در این حوزه ها با استفاده از نظام انتخابات تناسبی، نماینده انتخاب می کنند. در بسیاری از کشورها که دارای حوزه های تک نماینده ای و چند نماینده ای هستند برای حوزه های تک نماینده ای نظام اکثریتی و برای حوزه های چند نماینده ای نظام تناسبی را انتخاب کرده اند. اینکه ادعا میشود نظام فعلی اکثریتی ما برای حوزه‌های چند نماینده ای کارآمد نیست، دلیلش این است که نظام انتخابات اکثریتی در این حوزه ها نظام صفر و یک است، یعنی ممکن است در حوزه های چند نماینده ای، برخی از جناحها و جریانهای سیاسی هیچ نماینده ای نداشته باشند و یا اینکه کل کرسیها را بخود اختصاص دهند؛ اتفاقی که تقریبا در همه دوره ها در بیشتر حوزه های چند نماینده ای از جمله حوزه انتخابیه تهران شاهد آن بوده ایم. اگر در حوزه های چند نماینده ای بجای نظام انتخابات اکثریتی، نظام انتخابات تناسبی حاکم باشد هر جناح و جریان سیاسی و تخصصی متناسب با وزن آرای خود، صاحب کرسی میشود و هیچ جناح و جریان دارای رای، بدون کرسی نخواهد شد. در این حالت نه نامزدهای هر جریان و نه هواداران آنها ناچار در طول یک دوره و یا از یک دوره به دوره دیگر ناچار به تغییر دیدگاه و یا چرخش سیاسی نیستند، چراکه در هر صورت جناح آنها صاحب کرسی است.
اگر آنچه کمیسیون شوراهای مجلس، به جمع‌بندی رسیده است و کلیات آن در این کمیسیون رای آورده، در صحن مجلس هم به تصویب برسد، برای حوزه های سه و کمنر از سه نماینده مثل گذشته نظام انتخاباتی بدون تغییر و مثل گذشته نظام اکثریتی خواهد بود و برای حوزه های ۴ نماینده و بیشتر نظام انتخاباتی عوض شده و از اکثریتی به تناسبی تغییر خواهد کرد. به عبارت دیگر فقط در ۵ حوزه تهران، تبریز، اصفهان، شیراز و مشهد، بر مبنای نظام انتخابات تناسبی نماینده انتخاب میشود. به بیان دیگر در مجموع، ۵۰ نماینده از ۲۹۰ نماینده از طریق نظام انتخابات تناسبی انتخاب خواهد شد. اگر این تغییر را در حوزه های ۴ نماینده و بیشتر در این دوره از انتخابات داشته باشیم از تجربه آن برای تغییر در دوره های بعدی میتوانیم استفاده کنیم.
مزیت نظام انتخاباتی تناسبی در یک حوزه چند نماینده ای این است که رقابت بیشتری شکل خواهد گرفت و همه جناحها و جریان های سیاسی برای داشتن نماینده بیشتر، سعی می‌کنند همه هواداران خود را پای صندوق‌های رای بیاورند. در این نظام انتخاباتی، هیچ جناح و جریان سیاسی دارای رای، بدون کرسی نمی ماند. ممکن است در یک دوره ای یک جریان سیاسی، اکثریت آرا را داشته باشد ولی کل کرسیها به این جریان اختصاص داده نمی شود و جریان اقلیت هم به اندازه سهمش صاحب کرسی میشود.
داشتن نظام تناسبی برای حوزه های چند نماینده ای و استفاده از نظام اکثریتی برای حوزه های تک نماینده ای، موضوعی نیست که مختص کشور ما باشد، بلکه در برخی از کشورهای دنیا هم مسبوق به سابقه است و هم در شرایط فعلی ساری و جاری است.
در نظام انتخابات تناسبی، علاوه بر فهرست های سیاسی، فهرست های تخصصی و نامزدهای منفرد هم می توانند در رقابتهای انتخاباتی حضور پیدا کنند. هر نامزد منفردی که بتواند رتبه ای کمتر از تعداد کرسی های آن حوزه بخود اختصاص دهد تا سقف سهم افراد منفرد از کل آراء، به عنوان منتخب مردم در ان حوزه به مجلس راه می یابد. بعد از اختصاص کرسی به نمایندگان منتخب منفرد، کرسی های باقی مانده آن حوزه، بین فهرستهای واجد شرایط متناسب با سهمشان از کل آرا تقسیم می شود. دیگر مزیت نظام انتخابات تناسبی برای حوزه های چند نماینده ای این است که انتخابات به صورت یک مرحله ای برگزار میشود و اگر در وسط دوره یکی از نمایندگان حوزه، استعفا داده و یا فوت کند، فرد جایگزین از همان فهرست به جای ایشان معرفی میشود و لذا نیازی به انتخابات میان دوره ای در حوزه های مبتنی بر نظام انتخابات تناسبی وجود ندارد. مزیت بعدی نظام انتخابات تناسبی این است که افراد توانمند جناحها و جریانهای سیاسی انتخاب میشوند و افرادی که با رانتهای سیاسی و خانوادگی وارد فهرستها شده اند، شانسی برای انتخاب شدن ندارند.
مزیت بعدی برگزاری انتخابات تناسبی این است که امکان رقابتهای درون جریانی هم فراهم میشود. جریان اصولگرا و یا اصلاح طلب بدون نگرانی از شکست جریان خود در انتخابات هرکدام بجای یک فهرست می توانند دو و یا چند فهرست را بمردم معرفی کنند. اگر در نظام اکثریتی یک جریان بجای یک فهرست، دو فهرست معرفی کند با تقسیم آرای این جریان بین دو فهرست قطعا شکست میخورد، چرا که نظام انتخاباتی اکثریتی نظام حاکمیت اقلیت منسجم بر اکثریت متفرق است.
دلیل مخالفت برخی از جریانهای اقلیت در درون جریانهای اصولگرا و یا اصلاح طلب با این نظام انتخاباتی در این است که در دوره های حاکمیت جریان اصلی آنها با چانه زنی و جوسازی میتوانند کرسیهای بیشتری برای اقلیت خود دست و پا کنند. این جریانهای اقلیت با مخالفت خود با این نطام انتخاباتی باعث میشوند تا در برخی از دوره ها جریان اصلی آنها به قیمت خود محوری آنها فاقد کرسی باشد.
کلیات نظام انتخاباتی تناسبی برای حوزه های ۴ نماینده و بیشتر که در جلسات مختلف با اعضای شورای نگهبان، مجمع تشخیص و شورای امنیت ملی مطرح شده و انطباق آن با سیاستهای کلی انتخابات مورد تایید بزرگان سیاسی کشور قرار گرفته است و یک امکان مناسب برای افزایش مشارکت مردم در انتخابات و رقابتی شدن انتخابات است، درصورت تصویب مجلس قطعا مورد تایید شورای نگهبان قرار می گیرد.
* نماینده شیراز و زرقان
