ماد‌ه‌ها و تبصره‌های قانون بیمه بیکاری

شرایط ثبت نام بیمه بیکاری

شرایط بیمه بیکاری تامین اجتماعی

زمان ثبت نام و مدت پرداخت بیمه بیکاری تامین اجتماعی

نحوه ثبت نام بیمه بیکاری تامین اجتماعی

مدارک لازم برای ثبت نام بیمه بیکاری چیست؟

طبق قانون اساسی، دولت موظف است از طریق منابع عمو‌می و مشارکت‌های مرد‌می سازوکارهایی را ایجاد کند که در مواقع لزوم، با کمک به کارگران بیکار شده، بتواند مزایایی را در اختیار آنان قرار دهد و در طول این مدت، این افراد بتوانند با استفاده از مزایای بیمه بیکاری، کار مناسبی پیدا کرده و مجددا مشغول به کار شوند و در همین راستا، قانونی تحت عنوان قانون بیمه بیکاری برای کارگران مشمول قانون تامین اجتماعی به تصویب رسیده است.

تامین نمودن حقوق و مزایای کارگرانی که مشمول قانون کار هستند، به شیوه‌های مختلفی مورد تضمین قرار گرفته است تا به نوعی بتوان عدالت اجتماعی را در خصوص این قشر گسترده جامعه برقرار نمود. یکی از مهم‌ترین این موضوعات، بیمه بیکاری است که به افرادی که بدون اراده از کار بیکار شده اند، پرداخت می‌شود.

به همین منظور، قانونی تحت عنوان قانون بیمه بیکاری در سال 1369 در ‌مجلس شورای اسلا‌می تصویب شده است که مشتمل بر چهارده ماده و بیست و یک تبصره است و بر اساس این قانون، اشخاصی که بدون میل و اراده خود بیکار شده‌اند، در طول مدت زمان مشخص، می‌توانند از مزایای بیمه بیکاری استفاده کنند. ما در تحریریه الف در ادامه به بررسی قانون بیمه بیکاری سازمان تامین اجتماعی پرداخته و متن آن را ارائه می‌نماییم.

ماده‌ها و تبصره‌های قانون بیمه بیکاری

ماده 1 قانون بیمه بیکاری

کلیه مشمولین قانون تأمین اجتماعی که تابع قوانین کار و کار کشاورزی هستند مشمول مقررات این قانون می‌باشند.

• تبصره – گروه‌های زیر از شمول مقررات این قانون مستثنی هستند:

1. بازنشستگان و از کار افتادگان کلی.
2. صاحبان حرف و مشاغل آزاد و بیمه‌شدگان اختیاری.
3. اتباع خارجی.

ماده 2 قانون بیمه بیکاری

بیکار از نظر این قانون بیمه‌شده‌ای است که بدون میل و اراده بیکار شده و آماده کار باشد.

• تبصره 1 – بیمه‌شدگانی که به علت تغییرات ساختار اقتصادی واحد مربوطه به تشخیص وزارتخانه ذی‌ربط و تأیید شورای عالی کار، بیکار موقت ‌شناخته شوند نیز مشمول مقررات این قانون خواهند بود.
• تبصره 2 – بیمه‌شدگانی که به علت بروز حوادث قهریه و غیر مترقبه از قبیل سیل، زلزله، جنگ، آتش‌سوزی و … بیکار می‌شوند با معرفی واحد کار و امور اجتماعی محل، از مقرری بیمه بیکاری استفاده خواهند کرد.

ماده 3 قانون بیمه بیکاری

بیمه بیکاری به‌عنوان یکی از حمایت‌‌های تأمین اجتماعی است و سازمان تأمین اجتماعی مکلف است با دریافت حق بیمه مقرر، به ‌بیمه‌‌شدگانی که طبق مقررات این قانون بیکار می‌شوند، مقرری بیمه بیکاری پرداخت نماید.

ماده 4 قانون بیمه بیکاری

بیمه‌شده بیکار با معرفی کتبی واحد کار و امور اجتماعی محل، از مزایای این قانون منتفع خواهد شد.

• تبصره – بیکاران مشمول این قانون کلیه حقوق و مزایا و خسارات مربوطه (موضوع قانون کار) را دریافت خواهند کرد.

ماده 5 قانون بیمه بیکاری

حق بیمه بیکاری به میزان (3 %) مزد بیمه‌شده می‌باشد که کلا توسط کارفرما تأمین و پرداخت خواهد شد.

• تبصره – مزد بیمه‌شده و نحوه تشخیص تعیین مبلغ بیمه بیکاری، چگونگی وصول آن، تکلیف بیمه‌شده و کارفرما و همچنین نحوه رسیدگی به ‌اعتراض، تخلفات و سایر مقررات مربوطه در این مورد بر اساس ضوابطی است که برای حق بیمه سایر حمایت‌های تأمین اجتماعی در قانون و مقررات ‌تأمین اجتماعی پیش‌بینی شده است.

ماده 6 قانون بیمه بیکاری

بیمه‌شدگان بیکار در صورت احراز شرایط زیر استحقاق دریافت مقرری بیمه بیکاری را خواهند داشت:

• الف- بیمه‌شده قبل از بیکار شدن حداقل 6 ماه سابقه پرداخت بیمه را داشته باشد. مشمولین تبصره 2 ماده 2 این قانون از شمول این بند مستثنی می‌باشند.
• ب- بیمه‌شده مکلف است ظرف 30 روز از تاریخ بیکاری با اعلام مراتب بیکاری به واحدهای کار و امور اجتماعی آمادگی خود را برای اشتغال ‌به کار تخصصی و یا مشابه آن اطلاع دهد. مراجعه پس از سی روز با عذر موجه و با تشخیص هیأت حل اختلاف تا سه ماه امکان ‌پذیر خواهد بود.
• ج- بیمه‌شده بیکار مکلف است در دوره‌های کارآموزی و سوادآموزی که توسط واحد کار و امور اجتماعی و نهضت سوادآموزی و یا سایر واحدهای ذی‌ربط با تأیید وزارت کار و امور اجتماعی تعیین می‌شود شرکت نموده و هر دو ماه یک بار گواهی لازم در این مورد را به شعب تأمین‌ اجتماعی تسلیم نماید.
• تبصره ۱ – کارگرانی که در زمان دریافت مقرری بیمه بیکاری به شغل یا مشاغلی گمارده می‌شوند که میزان حقوق و مزایای آن از مقرری بیمه بیکاری‌ متعلقه کمتر باشد ما‌به‌التفاوت دریافتی بیمه‌شده از حساب صندوق بیمه بیکاری پرداخت خواهد شد.
• تبصره ۲ – مدت دریافت مقرری بیمه بیکاری جزء سوابق پرداخت حق بیمه بیمه‌شده از نظر بازنشستگی، از کار افتادگی و فوت محسوب خواهد شد.

ماده 7 قانون بیمه بیکاری

مدت پرداخت مقرری بیمه بیکاری و میزان آن به شرح زیر است:

• الف – جمع مدت پرداخت مقرری از زمان برخورداری از مزایای بیمه بیکاری اعم از دوره اجرای آزمایشی و یا دائمی آن برای مجردین حداکثر 36 ماه و برای متأهلین یا متکلفین حداکثر 50 ماه بر اساس سابقه کلی پرداخت حق بیمه و به شرح جدول ذیل می‌باشد:
  • از 6 ماه لغایت 24 ماه، برای مجردین 6 ماه و برای متاهلین یا متکفلین 12 ماه
  • از 25 ماه لغایت 120 ماه، برای مجردین 12 ماه و برای متاهلین یا متکفلین 18 ماه
  • از 121 ماه لغایت 180 ماه، برای مجردین 18 ماه و برای متاهلین یا متکفلین 26 ماه
  • از 181 ماه لغایت 240 ماه، برای مجردین 26 ماه و برای متاهلین یا متکفلین 36 ماه
  • از 241 ماه به بالا، برای مجردین 36 ماه و برای متاهلین یا متکفلین 50 ماه
• تبصره – افراد مسن مشمول این قانون که دارای ۵۵ سال سن و بیشتر می‌باشند مادا‌می‌که مشغول به کار نشده‌اند می‌توانند تا رسیدن به سن‌ بازنشستگی تحت پوشش بیمه بیکاری باقی بمانند.
• ب – میزان مقرری روزانه بیمه‌شده بیکار معادل (55%) متوسط مزد یا حقوق و یا کارمزد روزانه بیمه‌شده می‌باشد. به مقرری افراد متأهل یا متکفل، تا حداکثر (4) نفر از افراد تحت تکفل به ازاء هر یک از آنها به میزان (10%) حداقل دستمزد افزوده خواهد شد. در هر حال مجموع دریافتی‌ مقرری‌‌بگیر نباید از حداقل دستمزد، کمتر و از (80%) متوسط مزد یا حقوق وی بیشتر باشد.
• ج – مقرری بیمه بیکاری از روز اول بیکاری قابل پرداخت است.
• تبصره ۱ – متوسط مزد یا حقوق روزانه بیمه‌شده بیکار به منظور محاسبه مقرری بیمه بیکاری عبارت است از جمع کل دریافتی بیمه‌شده که به ‌مأخذ آن حق بیمه دریافت شده در آخرین (90) روز قبل از شروع بیکاری تقسیم بر روزهای کار و در مورد بیمه‌شدگانی که کارمزد دریافت می‌کنند آخرین مزد عبارت است از جمع کل دریافتی بیمه‌شده که به مأخذ آن حق بیمه دریافت شده در آخرین (90) روز قبل از شروع بیکاری تقسیم بر 90. در صورتی که بیمه‌شده، ظرف 3 ماه مذکور مدتی از غرامت دستمزد استفاده نموده باشد متوسط مزدی که مبنای محاسبه غرامت دستمزد قرار گرفته به منزله دستمزد ایام بیکاری تلقی و در محاسبه منظور خواهد شد.
• تبصره ۲ – افراد تحت موضوع این ماده عبارتند از:

1. 1. همسر (زن یا شوهر)
   2. فرزندان اناث مادام که ازدواج ننموده و فاقد حرفه و شغل باشند.
   3. فرزندان ذکور که سن آنان کمتر از هجده سال تمام باشد و یا منحصرا به تحصیل اشتغال داشته و یا طبق نظر پزشک معتمد سازمان تأمین‌اجتماعی، از کار افتاده کلی باشند.
   4. پدر و مادر که سن پدر از 60 سال متجاوز باشد و یا طبق نظر پزشک معتمد سازمان تأمین اجتماعی از کار افتاده کلی باشند و در هر حال معاش ‌آنان منحصرا توسط بیمه‌شده تأمین گردد.
   5. خواهر و برادر تحت تکفل در صورت داشتن شرایط مربوط به فرزندان اناث و ذکور، مذکور در بندهای 2 و 3 این تبصره.

• تبصره ۳ – دریافت مقرری بیمه بیکاری مانع از دریافت مستمری جزئی نمی‌گردد.
• تبصره ۴ – در صورت بیکاری زوجین فقط یکی از آنان (زن یا شوهر) محق به استفاده از افزایش مقرری به ازاء هر یک از فرزندان خواهد بود.
• تبصره ۵ – بیمه‌شده بیکار و افراد تحت تکفل، در مدت دریافت مقرری بیمه بیکاری از خدمات درمانی موضوع بندهای الف و ب ماده 3 قانون تأمین اجتماعی استفاده خواهند کرد.
• تبصره ۶ – مقرری بیمه بیکاری مانند سایر مستمری‌های تأمین اجتماعی از پرداخت هر گونه مالیات معاف خواهد بود.

ماده 8 قانون بیمه بیکاری

در موارد زیر مقرری بیمه بیکاری قطع خواهد شد:

• الف- زمانی که بیمه‌شده مجددا اشتغال به کار یابد.
• ب- بنا به اعلام واحد کار و امور اجتماعی محل و یا نهضت سوادآموزی و سایر واحدهای ذی‌ربط از طریق وزارت کار و امور اجتماعی، بیمه‌شده ‌بیکار بدون عذر موجه از شرکت در دوره‌‌های کارآموزی یا سوادآموزی خودداری نماید.
• ج- بیمه‌شده بیکار از قبول شغل تخصصی خود و یا شغل مشابه پیشنهادی خودداری ورزد.
• د- بیمه‌شده بیکار ضمن دریافت مقرری بیمه بیکاری مشمول استفاده از مستمری بازنشستگی و یا ازکارافتادگی کلی شود.
• ه- بیمه‌شده به نحوی از انحاء با دریافت مزد ایام بلاتکلیفی به کار مربوطه اعاده گردد.
• تبصره ۱ – در صورتی که پس از پرداخت مقرری بیمه بیکاری محرز شود که بیکاری بیمه‌شده، ناشی از میل و اراده او بوده است کارگر موظف به ‌استرداد وجوه دریافتی به سازمان تأمین اجتماعی خواهد بود. مشمولین بند (ه) این ماده نیز مکلف به بازپرداخت مقرری بیمه بیکاری دریافتی، به ‌سازمان مذکور می‌باشند.
• تبصره ۲ – چنانچه بیمه‌شده بیکار اشتغال مجدد خود را مکتوم داشته و مقرری بیمه بیکاری را دریافت کرده باشد، ملزم به بازپرداخت مقرری ‌دریافتی از تاریخ اشتغال خواهد بود.
• تبصره ۳- دریافت کمک ‌هزینه حین کارآموزی مانع استفاده از مقرری بیمه بیکاری نخواهد بود.

ماده 9 قانون بیمه بیکاری

کارفرمایان موظفند با هماهنگی شوراهای اسلا‌می و یا نمایندگان کارگران، فهرست محل‌های خالی شغل را که ایجاد می‌شوند به مراکز خدمات اشتغال محل اعلام نمایند. محل‌های شغلی مذکور (به استثنای رده‌های شغلی کارشناسی به بالا) منحصرا توسط مراکز خدمات اشتغال و با معرفی بیکاران تأمین می‌گردد.

• تبصره ۱- دولت مکلف است همه ‌ساله از طریق سیستم بانکی و منابع اعتباری سازمان تأمین اجتماعی و با استفاده از اعتبارات قرض ‌الحسنه، طرح‌های اشتغال‌زای مشخصی را جهت اشتغال به کار بیکاران مشمول این قانون در بودجه سالانه کشور پیش‌بینی و رأسا یا از طریق شرکت‌های تعاونی و یا خصوصی و با نظارت وزارت کار و امور اجتماعی به مورد اجراء گذارد.
• تبصره ۲ – بیکاران مشمول این قانون در اخذ پروانه‌های کسب و کار و موافقت اصولی و تأسیس واحدهای اقتصادی از وزارتخانه‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی با معرفی وزارت کار و امور اجتماعی در اولویت قرار خواهند داشت.
• تبصره ۳ – سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای وزارت کار و امور اجتماعی مکلف است همزمان با اجرای قانون بیمه بیکاری، آموزش مهارت‌های مورد نیاز بازار کار و نیز بازآموزی و تجدید مهارت کارگران تحت پوشش بیمه بیکاری موضوع بند ج ماده 7 این قانون را در مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای و یا مراکز آموزش جوار کارخانجات فراهم نماید. هزینه‌های مربوط از محل اعتبارات حساب صندوق بیمه بیکاری مطابق آیین‌نامه‌ای که به پیشنهاد سازمان‌های آموزش فنی و حرفه‌ای کشور و تأمین اجتماعی تهیه و به تصویب وزرای کار و امور اجتماع و بهداشت و درمان و آموزش پزشکی ‌خواهد رسید قابل پرداخت است.
• تبصره ۴ – نهضت سوادآموزی موظف است با همکاری کارفرمایان و وزارتخانه‌های ذی‌ربط نسبت به تشکیل کلاس‌های سوادآموزی برای بیسوادان ‌مشمول این قانون اقدام نماید.

ماده 10 قانون بیمه بیکاری

سازمان تأمین اجتماعی مکلف است حساب‌های درآمد حق بیمه بیکاری و پرداخت مقرری بیمه بیکاری موضوع این قانون را جداگانه ‌نگهداری و در صورت‌های مالی خود منعکس نماید و گزارش عملکرد مالی خود را هر سال یک بار به وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزیر کار و امور اجتماعی و شورای اقتصاد ارائه نماید.

ماده 11 قانون بیمه بیکاری

وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تأمین اجتماعی مجری این قانون خواهند بود.

ماده 12 قانون بیمه بیکاری

سازمان تأمین اجتماعی مکلف است هزینه‌های موضوع این قانون را منحصرا از محل درآمدهای ناشی از آن تأمین نماید. هزینه‌های اداری و پرسنلی هر دو دستگاه مجری قانون به طوری که از (10%) میزان مقرری پرداختی به بیمه‌شدگان تجاوز ننماید با تأیید وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزیر کار و امور اجتماعی تعیین و تخصیص داده می‌شود.

ماده 13 قانون بیمه بیکاری

زمان اجرای این قانون از زمان اتمام قانون آزمایشی بیمه بیکاری (۱۳۵۹.۵.۶) لازم‌الاجرا است.

ماده 14 قانون بیمه بیکاری

آیین‌نامه اجرایی این قانون ظرف یک ماه توسط وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تأمین اجتماعی تهیه و به تصویب هیأت وزیران‌ خواهد رسید.

شرایط ثبت نام بیمه بیکاری

مشمولان بیمه سازمان تامین اجتماعی که سابقه پرداخت حداقل شش ماه حق بیمه را داشته و بدون میل و اراده خودشان بیکار شده باشند، می‌توانند بیمه بیکاری دریافت نمایند. جهت دریافت بیمه بیکاری لازم است حداقل ظرف 30 روز از تاریخ بیکاری این موضوع را به واحد کار و امور اجتماعی اطلاع داده و در سامانه جامع روابط کار یا سامانه ثبت درخواست بیمه بیکاری ثبت نام انجام دهند.

براساس قانون بیمه بیکاری که در سال 1369 به تصویب رسید، بیمه‌شدگانی که بدون میل و اختیار خود بیکار شده و در حال حاضر آماده به کار محسوب شوند، در صورت حصول شرایط خاصی مشمول دریافت بیمه بیکاری به شمار ‌می‌روند.

در واقع این اشخاص در مدت زمان مشخصی که طبق قانون بیمه بیکاری تعیین شده است ‌می‌توانند از مزایای این بیمه استفاده کرده و حقوق بیکاری دریافت نمایند. اما سوالی که در اینجا مطرح ‌می‌شود آن است که در چه زمانی و از چه طریقی ‌می‌بایست اقدام به ثبت نام برای دریافت بیمه بیکاری نمود؟

شرایط بیمه بیکاری تامین اجتماعی

همانطور که گفته شد یکی از نکات بسیار مهم در خصوص تحت شمول قرار گرفتن برای دریافت بیمه بیکاری آن است که کارگران بدون میل و اراده خود بیکار شده باشند، باید توجه کرد که این افراد در چند دسته جای ‌می‌گیرند از جمله کارگران فصلی که در فصل کار اخراج شده باشند.

دسته دوم کسانی هستند که براساس قرارداد کار موقت استخدام شده و پیش از اتمام قرارداد اخراج شده باشند و دسته سوم اشخاصی هستند که در کارهایی که ماهیت آن جنبه دائمی دارد، مشغول به کار بوده‌اند و با تشخیص واحد‌های کار و امور اجتماعی در پایان قرارداد بیکار شوند.

بر اساس قانون بیمه بیکاری این سه دسته از افراد واجد شرایط دریافت بیمه بیکاری هستند، البته استثنائاتی در این خصوص وجود دارد که از شمول این بیمه به طور کلی خارج بوده و به شرح ذیل هستند:

1. کسانی که بازنشسته و مستمری بگیر سازمان تامین اجتماعی هستند.
2. کسانی که به طور کلی از کار افتاده هستند.
3. اتباع خارجی
4. بیمه‌شدگان اختیاری و صاحبان حرفه و مشاغل آزاد

به غیر از شروطی که در بالا برای دریافت بیمه بیکاری بیان کردیم یک شرط دیگر نیز باید مدنظر قرار گیرد و شخص بیمه‌شده دارای حداقل شش ماه سابقه پرداخت حق بیمه تامین اجتماعی باشد. البته اگر بیمه‌شده به علت حوادث غیر مترقبه از جمله سیل، زلزله، آتش‌سوزی و جنگ بیکار شده باشند، نیازی به داشتن سابقه شش ماهه پرداخت حق بیمه برای دریافت بیمه بیکاری ندارند. همچنین در صورتی که یکی از شرایط ذیل حاصل شوند، پرداخت بیمه بیکاری آنان قطع خواهد شد:

1. شخص بیمه‌شده فوت کند.
2. مدت زمانی که شخص بیمه‌شده مستحق دریافت بیمه بیکاری محسوب ‌می‌شده به اتمام برسد.
3.  شخص بیمه‌شده مشمول دریافت مستمری بازنشستگی شود.
4. شخص بیمه‌شده از قبول مشاغل پیشنهادی سر باز زند.
5. شخص بیمه‌شده مجددا مشغول به کار شود.

در حال حاضر، با توجه به رای هیات عمو‌می دیوان عدالت اداری، دریافت بیمه بیکاری، توسط کارگرانی که در کارهای با ماهیت دائم، مشغول به کار بوده، مستلزم ارائه نامه عدم نیاز از سوی کارفرمایان می‌باشد.

زمان ثبت نام و مدت پرداخت بیمه بیکاری تامین اجتماعی

فرد بیکار لازم است حداکثر ظرف 30 روز از تاریخ بیکاری خود این مسئله را به واحد کار و رفاه امور اجتماعی اطلاع دهد و خود را برای اشتغال به شغل تخصصی یا شغل مشابه شغل خود آماده اعلام نماید و جهت دریافت بیمه بیکاری ثبت نام نماید. اما سوالی که در اینجا مطرح ‌می‌شود آن است که تا چه مدت زمانی بیمه بیکاری پرداخت ‌می‌شود؟

در جواب این سوال ‌می‌بایست گفت که مدت زمان پرداخت بیمه بیکاری بستگی به سابقه پرداخت حق بیمه‌ای که بیمه‌شده داشته، دارد اما در هر حال این مدت زمان از 36 ماه برای اشخاص مجرد و از 50 ماه برای اشخاص متاهل بیشتر نخواهد شد.

لازم به ذکر است که میزان حقوق برای کسانی که بیمه بیکاری دریافت ‌می‌کنند مبلغی معادل 55 درصد حقوق بیمه‌شده ‌می‌باشد.

نحوه ثبت نام بیمه بیکاری تامین اجتماعی

ثبت نام الکترونیکی بیمه بیکاری در استان‌های تهران، سمنان، فارس، اردبیل و هرمزگان و حتی بسیاری دیگر از شهر‌ها در سراسر کشور مدتی است که از طریق سامانه جامع روابط کار و به صورت غیر حضوری صورت ‌می‌گیرد و به منظور استفاده از امکانات این سامانه ابتدا ‌می‌بایست ثبت نام صورت گیرد.

متقاضیان و مشمولان بیمه بیکاری برای ثبت نام در سامانه جامع روابط کار لازم است به صورت اینترنتی از طریق سایت prkar.mcls.gov.ir اقدام نمایند. پس از اتمام مراحل ثبت نام، نام کاربری و رمز عبور به شماره همراه ثبت نام کننده پیامک خواهد شد و سپس می‌توانید اقدام به درخواست برای بیمه بیکاری کنید.

مدارک لازم برای ثبت نام بیمه بیکاری چیست؟

برای ثبت نام بیمه بیکاری، لازم است تا این مدارک ارائه گردد:

• قرارداد یک سال آخر با کارفرما
• نامه عدم نیاز
• استعلام سوابق بیمه
• کارت ملی و شناسنامه
• آخرین مدرک تحصیلی
• کارت پایان خدمت برای آقایان (بر اساس رای هیات عمو‌می دیوان عدالت اداری)