گروه تعاملی الف - سید ابوالفضل هاشمی:

شرکت ملی نفت ایران (NIOC) اعلام کرده که در حال حاضر حدود ۵۰ میلیارد دلار پروژه‌های نفت و گاز و پروژه‌های مرتبط با آن را در دستور کار دارد که در ادامه با پروژه‌های دیگری نیز همراه خواهد شد. با توجه به وضعیت نامطمئن اقتصاد ایران، غیرمنتظره نیست که بیشتر (سرمایه گذاری) این پروژه‌ها توسط دو حامی اصلی آن، یعنی چین و روسیه، پیش‌بینی شده باشد. اما جالب‌تر این است که با ازسرگیری روابط تهران - ریاض در چارچوب توافقی که در ۱۰ مارس انجام شد و تحولات مرتبط با آن، ایران انتظار دارد میلیاردها دلار هم از عربستان سعودی، دشمن اصلی سابق خود، دریافت کند. علاوه بر این، این حمایت از صنعت محوری نفت و گاز ایران توسط دشمن تاریخی، قرار است به چندین زمینه که دو کشور منافع مشترکی دارند گسترش یابد که همگی تحت نظر چین و روسیه است.

همان طور که به تازگی توسط OilPrice.com واکاوی شد، حدود ۲۰ میلیارد دلار از این مبلغ به تکمیل توسعه میدان گاز طبیعی عظیم پارس جنوبی اختصاص خواهد یافت که نیمی از بزرگترین میدان گازی جهان است؛ گستره پارس جنوبی ۳۷۰۰ کیلومتر مربع است و بیش از 14 تریلیون مترمکعب ذخیره‌ گازی درجا و همچنین ۱۸ میلیارد بشکه میعانات گازی دارد. این میدان در حال حاضر به طور تقریبی۴۰ درصد از کل ذخایر گاز کشف شده ایران (که بیشتر در مناطق جنوبی فارس، بوشهر و هرمزگان واقع شده) را تشکیل می‌دهد که سرجمع حدود ۳۳.۸ تریلیون مترمکعب را شامل می‌شود، ضمن اینکه پارس جنوبی حدود ۸۰ درصد از تولید کنونی گاز ایران را به خود اختصاص داده است.

حدود ۲.۴ میلیارد دلار از این مبلغ به تکمیل فاز ۱۱ اختصاص می‌یابد که توسعه آن بارها به تأخیر افتاده و بسیار جنجال برانگیز بوده است. این فاز برای زمانی دراز، نقطه کانونی کشمکش‌های نیابتی میان غرب و شرق بوده است. حدود ۱.۶ میلیارد دلار دیگر نیز برای تکمیل دیگر فازها و حفر ۳۵ چاه جدید در سراسر آن اختصاص خواهد یافت البته مبلغ اضافی حدود ۱۵ میلیارد دلار برای راه‌اندازی ایستگاه‌های فشار گاز در نقاط مختلف تمام فازهای پارس جنوبی صرف خواهد شد همچنین یک میلیارد دلار دیگر هم به افزایش ظرفیت گاز طبیعی مایع (LNG) ایران، به عنوان یکی از بزرگترین صادرکنندگان جهانی LNGکه یکی از اهداف اصلی ایران است، اختصاص می یابد. قطر پیش از این با استفاده از سهم شش هزار کیلومتر مربعی خود در این میدان گازی که به نام میدان شمالی (یا «گنبد شمالی») معروف است، به این هدف دست یافته است. ایران قرار است برای تقویت بخش نوپای گاز طبیعی مایع (LNG) خود و افزایش تولید گاز طبیعی تا دست کم ۱.۵ میلیارد مترمکعب در روز (bcm/d) تا سال ۲۰۲۹ (از میزان حدود یک میلیارد متر مکعب کنونی) حدود ۳.۲ میلیارد دلار دیگر را برای توسعه چندین میدان گازی دیگر از جمله کیش، بلال و فرزاد صرف کند که گفته می‌شود در این پروژه‌ها روسیه پیشتاز خواهد بود.

به نظر می‌رسد امضای توافق‌نامه‌های چندگانه روسیه برای هفت میدان نفت و گاز بزرگ در ایران قبل از خروج ایالات متحده از برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام، شامل توافق‌نامه GazpromNeft برای میدان‌های نفتی چنگوله و چشمه‌خوش، Zarubezhneft  برای میدان‌های نفتی آبان و پایدار غرب، Tatneft برای میدان نفتی دهلران و Lukoil برای میدان‌های نفتی آب تیمور و منصوری بود.

در تفاهم‌نامه گازپروم که پوتین در تهران در امضای آن حضور داشت، روسیه متعهد شد که بطور کامل با شرکت ملی نفت ایران NIOC در توسعه میدان‌های گازی کیش و پارس شمالی با هدف تولید بیش از ۱۰ میلیون مترمکعب گاز در روز، همکاری کند. این تفاهم ‌نامه همچنین یک پروژه ۱۵ میلیارد دلاری برای افزایش فشار در میدان گازی پارس جنوبی در مرز دریایی میان ایران و قطر را در بر می گیرد. علاوه بر این، گازپروم متعهد شد که در پروژه‌های مختلف LNG و ساخت خطوط لوله صادرات گاز به ایران کمک کند.

یک بخش قابل توجه دیگر از سرمایه ۵۰ میلیارد دلاری که در فاز بعدی برنامه توسعه نفت و گاز ایران صرف خواهد شد، به افزایش تولید نفت از حدود ۳ میلیون بشکه در روز (bpd) کنونی به حدود ۵.۷ میلیون bpd تا سال ۲۰۲۹ اختصاص می یابد. تمرکز فوری بر میدان نفتی عظیم آزادگان خواهد بود که به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شده است و جمعاً حدود ۴۲ میلیارد بشکه ذخیره نفت خام برآوردی دارد، که حدود هفت میلیارد بشکه آن قابل قابل بازیابی است. پس از آن، تلاش‌های مشابهی برای افزایش تولید در سایر میادین نفتی بسیار غنی غرب کارون نیز انجام خواهد شد. افزایش تولید از سطح کنونی ۳۵۵هزار  بشکه در روز به حداقل ۵۰۰ هزار بشكه و سپس به یک میلیون بشکه در روز، یکی از بخش‌های کلیدی تعهد چین در توافق همکاری جامع ۲۵ ساله ایران-چین است. خوب است توجه داشته باشیم که اگرچه در تفاهم‌ نامه‌ای که امضاء شده شرکت دشت آزادگان اروند با سرمایه‌گذاری اولیه هفت میلیارد دلاری توسط دو شرکت اکتشاف و تولید نفتی ایرانی و هشت بانک برای اجرای پروژه آزادگان تأسیس شد، اما چین، نیروی پیشران آن خواهد بود.

شرکت ملی نفت چین (CNPC) همچنان اپراتور اصلی خارجی در میدان آزادگان شمالی ایران است که تولید آن در نوامبر ۲۰۱۶ با ظرفیت هفت هزار و 500 بشکه در روز آغاز شد. شرکت ملی نفت چین همچنین در دوره  زمانی ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۴ توسعه‌دهنده اصلی میدان آزادگان جنوبی ایران بود تا اینکه به دلیل تأخیر در پیشرفت پروژه از این میدان اخراج شد. با این حال، از آن زمان، شرکت‌های چینی دوباره در چندین پروژه قراردادیِ صِرف در میدان آزادگان جنوبی ایران در کنار توسعه‌ دهندگان اسمی ایرانی فعالیت می‌کنند. این پروژه‌های قراردادیِ صِرف در سراسر ایران و توسط چین مدیریت می‌شوند و از زمان تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران پس از خروج یکجانبه از برجام در مه ۲۰۱۸، افزایش یافته‌اند.

در اواخر ۲۰۱۷ و اوایل ۲۰۱۸، وزارت نفت عراق با شرکت صنایع پایه سعودی (SABIC) در مورد امکان شرکت در پروژه کارخانه پتروشیمی نبراس Nebras تبادل نظر کرد. با این حال، این گفتگوها به تدریج به حاشیه رفت، زیرا شرکت نفتی عربستانی (Saudi Aramco) شروع به بررسی امکان خرید بیشترین سهام در SABIC قبل از عرضه عمومی اولیه خود کرد، که در آن زمان برای سال ۲۰۲۱ برنامه‌ریزی شده بود در نتیجه قرار است عربستان سعودی در ابتدا نقش خود در پیش راندن صنعت نفت و گاز ایران را با سرمایه‌گذاری در بخش پتروشیمی آغاز کند. 

تحلیل‌های غربی بر این باور است که چین، عربستان سعودی و ایران با این باور که پروژه‌های مشابه در بخش پتروشیمی توجه زیادی را از طرف ایالات متحده جلب نخواهند کرد، به همکاری مشترک روی آورده اند اما هدف نهایی این همکاری هنوز آشکارا مشخص نشده ولی منابع غربی بر نگرانی عمیق واشنگتن از احتمال ورود عربستان سعودی به ائتلاف نظامی چین و روسیه خبر می‌دهند. تمرکز ایالات متحده بر این است که دریابد هدف نهایی‌ چین در توسعه قابلیت‌های هسته‌ای کشورهای رقیب کلیدی در خاورمیانه چیست، به ویژه با توجه به کمک‌های دیرپا و گسترده‌ چین به برنامه هسته‌ای ایران. این نگرانی با اخباری که در ماه دسامبر ۲۰۲۱، چند روز قبل از کریسمس، منتشر شد که سازمان‌های اطلاعاتی ایالات متحده کشف کرده‌اند که عربستان سعودی با کمک چین در حال تولید موشک‌های بالستیک خود است، تقویت شده است.

در حال حاضر، تنها کشور عربی دارای راکتورهای هسته‌ای امارات متحده عربی است؛ حتی با حضور گسترده ایالات متحده در پایگاه‌های نظامی بزرگ در امارات متحده و مناطق اطراف آن، واشنگتن بسیار نگران است که چین در بندر خلیفه در امارات در حال ساخت یک تاسیسات نظامی مخفی است. بر اساس تصاویر ماهواره‌ای طبقه بندی شده و داده‌های اطلاعاتی انسانی، مقامات آمریکایی اعلام کردند که چین در تلاش برای برپایی حضور نظامی در امارات متحده است. البته عربستان سعودی پیش از این برای کسب فناوری هسته‌ای از ایالات متحده در چارچوب پروتکل گفتگو می‌کرد که بر اساس آن قرار بود غنی سازی اورانیوم برای مقاصد نظامی را محدود کند. اینکه چین هم آیا بر چنین پروتکلی پافشاری خواهد داشت یا نه، هنوز روشن نیست.