دکتر غلامرضا سلیمی در گفت‌وگو با ایسنا، در مورد آیین‌نامه ارتقای مرتبه اعضای هیات‌علمی گفت: آیین‌نامه پیشین مصوب ۱۸ اسفندماه ۱۳۹۴ در شورای عالی انقلاب فرهنگی است که اول مهرماه ۱۳۹۵ توسط رئیس‌جمهوری وقت، به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی پژوهشی دولتی و غیر دولتی وابسته به وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی و نهادهای عمومی کشور ابلاغ شده است. این آیین‌نامه در آن زمان بر اساس اقتضائات خاص کشور و نیازهایی که در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی وجود داشته و تعاملاتی که نهاد دانشگاه با سایر زیرنظام‌ها برقرار می‌کرده، طراحی شده بود.
وی با اشاره به تغییرات ایجاد شده در وضعیت کشور در حوزه جهانی و منطقه‌ای، گفت: در حال حاضر بعد از هشت سال وضعیت کشور تغییر پیدا کرده است. همچنین در آن زمان رقبای ما در کشورهای منطقه و دنیا نیز برنامه‌ریزی‌ها و هدف‌گیری‌های خاص را داشتند و الان شرایط تغییر کرده است. در نقشه جامع علمی کشور نیز مصوب شده که پایان سال ۱۴۰۴ باید رتبه اول منطقه و جهان اسلام را داشته باشیم. این تغییر نیازها و تغییر وضعیت کشور از ضرورت‌های بازنگری آیین‌نامه ارتقاء است.
آیین‌نامه قبلی توانست رتبه علمی کشور را افزایش دهد
معاون آموزشی و پژوهشی ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی با تاکید بر ضرورت گرفتن بازخورد و اصلاح آیین‌نامه‌های پیشین، گفت: آیین‌نامه ارتقای قبلی نقاط قوتی داشت و توانست در نظام‌های رتبه‌بندی جهانی وضعیت ما را از حیث تولید مقاله بهبود بخشد. بر اساس آمارهای مؤسسات علم‌سنجی بین‌المللی که البته ممکن است انتقاداتی نیز به آن‌ها وارد باشد، ما در حال حاضر رتبه ۱۵ دنیا را داریم و در منطقه خاورمیانه رتبه اول هستیم.
وی خاطر نشان کرد: این موفقیت‌ها را رویکرد آیین‌نامه ارتقای پیشین رقم زده و ما باید بتوانیم ضمن حفظ دستاوردهای مثبت و نقاط قوت آیین‌نامه قبلی با یک آسیب‌شناسی جامع، خیز جدید علمی که مقام معظم رهبری در دیدار با نخبگان علمی انتظار داشتند را محقق کنیم و بتوانیم به نیازهای جاری و آینده کشور در حوزه تربیت نیروی انسانی کارآمد و مهذب پاسخ‌گو باشیم.
سلیمی با بیان این‌که موضوع اصلاح آیین‌نامه ارتقاء از قبل در دستور کار شورای عالی انقلاب فرهنگی و ستاد نقشه جامع علمی کشور بوده است، گفت: در دوره جدید نیز با شکل‌گیری میزهای تخصصی در شورای عالی انقلاب فرهنگی این موضوع پیگیری شده است.
وی به شکل‌گیری میز آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات‌علمی در شورای عالی انقلاب فرهنگی اشاره کرد و گفت: این میز تخصصی با حضور ذی‌نفعان مختلف از دستگاه‌های گوناگون و صاحب‌نظران حوزه‌های علمی مختلف از جمله علوم انسانی، علوم پایه، هنر، فنی مهندسی، پزشکی و ... تشکیل شده تا نظر تمام ذی‌نفعان و نگرش‌های آن‌ها جمع‌آوری شود و یک جمع‌بندی خوب و جامعی داشته باشیم.
وی ادامه داد: همچنین ما از قالب کرسی‌های نقد و مناظره و نظریه‌پردازی نیز استفاده کردیم و آیین‌نامه ارتقای پیشین را در معرض نقد گذاشتیم تا اعضای هیات‌علمی بتوانند آن را نقد کرده و پیشنهادات خود را در این زمینه ارائه دهند.
آیین‌نامه ارتقاء زمین بازی اعضای هیات‌علمی را مشخص می‌کند
معاون آموزشی و پژوهشی ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی، در مورد اهمیت آیین‌نامه ارتقای مرتبه اعضای هیات‌علمی، توضیح داد: آیین‌نامه ارتقاء در واقع یک سند راهبردی حکمرانی است که با مشخص کردن شاخص‌ها و استانداردها، زمین بازی اعضای هیات‌علمی را که مهم‌ترین کنشگران، نقش‌آفرینان و بازیگران عرصه دانشگاه هستند و به تعبیر مقام معظم رهبری فرماندهان جنگ نرم هستند، مشخص می‌کند.
وی با تاکید بر این‌که اصلاح این آیین‌نامه نیازمند پیش‌نیازهایی است، ادامه داد: قبل از اصلاح آیین‌نامه ارتقاء باید مشخص کنیم که هیات‌علمی مطلوب و تراز از نظر ما چیست؟ همچنین باید دانشگاه مطلوب و تراز ما نیز مشخص شود. یعنی انتظار ما از کارکردهای یک دانشگاه در زیست‌بوم نظام حکمرانی کشور چیست؟ ورودی‌های دانشگاه چیست و چه پردازش‌هایی باید در درون دانشگاه انجام شود و خروجی‌های آن به عرصه‌های مختلف زیرنظام‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی چه خواهد بود؟ این‌ها پیش‌نیازها و ضروریات بازنگری آیین‌نامه و مقدمات آن هستند.
سلیمی در مورد چرایی طولانی شدن روند بازنگری آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات‌علمی، توضیح داد: بازنگری آیین‌نامه ارتقاء باید یک بازنگری جامع، دقیق و کارشناسی باشد. این سندی است که مبنای رفتار اعضای هیات‌علمی را مشخص می‌کند. بنابراین یک سری مقدمات و ضروریاتی نیاز دارد که باید آن‌ها را تعیین تکلیف کنیم.
ماموریت‌گرایی دانشگاه‌ها؛ پیش‌نیاز اصلاحات آیین‌نامه ارتقاء
وی با اشاره به نقش ماموریت دانشگاه‌ها در آیین‌نامه ارتقاء، ادامه داد: برای مثال الان دانشگاه‌های مختلفی در کشور داریم و ماموریت‌گرایی یکی از موضوعات مهمی است که در سیاست‌ها و ضوابط آمایش آموزش عالی مطرح شده است. فلسفه وجودی و ماموریت‌های هر کدام از دانشگاه‌ها در نظام آموزش عالی ایران باید مشخص شود. برای مثال دانشگاه فرهنگیان، دانشگاه فنی‌وحرفه‌ای و دانشگاه‌های علمی کاربردی با یکدیگر متفاوت هستند.
وی افزود: همچنین بر مبنای آمایش سرزمین، دانشگاه‌هایی که در مناطق جغرافیایی خاصی هستند، ماموریت متفاوتی دارند. برای مثال یک دانشگاهی که در شمال کشور و در کنار دریا قرار دارد، باید یک ماموریت ویژه داشته باشد و هیات‌علمی این دانشگاه مسیر خود را بر اساس آن ماموریت باید طی کند. این‌ها مسائلی است که از قبل در خصوص آن‌ها طرح‌هایی داشتیم و پیش‌بینی می‌شود با ماموریتی که به وزارت علوم، وزارت بهداشت و سایر زیر نظام‌ها محول شده است، اصلاحاتی بر اساس تنوع‌بخشی و ماموریت‌گرایی دانشگاه‌ها و پاسخ‌گویی به حل مسائل کشور انجام شود. مطالبه ما این بود که وزارت بهداشت و وزارت علوم پیشنهادات خود را در این خصوص به ما بفرستند و بررسی شود.
معاون آموزشی و پژوهشی ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد زمان نهایی شدن تغییرات آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات‌علمی، گفت: در حال حاضر ما در ستاد نقشه جامع علمی کشور به بررسی پیشنهادات سرعت و شتاب بیشتری دادیم، انشاءالله فکر می‌کنم تا پایان سال آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات‌علمی آماده شود.
سلیمی در پاسخ به این سؤال که آیا پیشنهادات وزارت علوم و بهداشت به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال شده است یا خیر؛ گفت: بله در میز آیین‌نامه ارتقای شورای عالی انقلاب فرهنگی، نمایندگان وزارت علوم و بهداشت و دانشگاه آزاد و مؤسسات پژوهشی وابسته به دستگاه‌های اجرایی مانند پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای یا مؤسسه تحقیقات کشاورزی، رشته‌های گوناگون، برگزیدگان جوایز معتبر بین‌المللی مانند جایزةالمصطفی حضور داشتند.
وی افزود: ما از ذی‌نفعان مختلفی که با این موضوع درگیر هستند و از نگرش‌های مختلف به این آیین‌نامه می‌توانند نگاه کنند، بر اساس مدل سیاست‌گذاری گفتگومحور استفاده کردیم تا بتوانیم به یک اجماع برسیم و در ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور که جلسات آن به صورت مرتب هفتگی تشکیل می‌شود، این بحث‌ها به یک جمع‌بندی برسد.
در آیین‌نامه ارتقاء هیچ‌گاه مقاله نقش وتویی نداشته است
سلیمی در مورد حذف نقش وتویی مقالات بین‌المللی در آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات‌علمی، توضیح داد: نقش وتویی قبلاً هم در آیین‌نامه ارتقاء وجود نداشته است. ما در ماده ۵ آیین‌نامه ارتقاء به هیات‌های ممیزه اختیاراتی دادیم که بتوانند بر اساس مکانیسم‌های خاص خود بر اساس دو سوم آراء شیوه‌نامه‌ای را تصویب کنند و به هیات‌های ممیزه مرکزی بفرستند. بر آن اساس برخی دانشگاه‌ها این نقش گلوگاهی را برای مقالات بین‌المللی قائل بودند.
وی با بیان این‌که وزارت علوم قبلاً در این خصوص نامه‌ای ارسال کرده بود، توضیح داد: ما باید بتوانیم ضمن این‌که پیشرفت علمی کشور در مرزشکنی دانش و مرجعیت علمی و کنشگری فعال در نظام جامعه علمی بین‌المللی را داشته باشیم، باید بتوانیم آن علم را به یک علم نافع برای کشور خودمان تبدیل کنیم تا در حل مسائل و نیازهای کشور خودمان نیز به کار بیاید. لذا در آئین‌نامه پیشنهادی ضوابط و مقررات خاص مؤسسات موضوع ماده ۵ آئین‌نامه منطبق بر ماموریت‌های مصوب دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها در نظر گرفته شده است.
لزوم برقراری ارتباط بین پژوهش و جامعه
سلیمی با تاکید بر لزوم شکل‌گیری حلقه ارتباطی بین دانشگاه و جامعه، گفت: ما باید بتوانیم از مباحث لبه مرز دانش، پژوهش‌های بنیادی و علوم پایه برای حل نیازهای کشور و پژوهش‌های کاربردی استفاده کنیم. باید بتوانیم یک حلقه ارتباط و اتصالی بین دانشگاه و صنعت، دانشگاه و جامعه و دانشگاه و سیاست و حکومت و دانشگاه و سایر عرصه‌های زیست اجتماعی برقرار کنیم.
وی افزود: دانشگاه باید یک سیستم باز باشد و با سایر نهادها در ارتباط باشد تا بتواند نیازهای آن‌ها را به عنوان ورودی‌های خود بگیرد و خروجی‌های آن‌ها را تحویل بدهد و از آن‌ها بازخورد بگیرد. اگر خروجی آن به کار نمی‌آید و علم لاینفع بود، از آن‌ها بازخورد بگیرد و فرآیندهای تربیت نیروی انسانی و پژوهش خود را اصلاح کند.
معاون آموزشی و پژوهشی ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی خاطر نشان کرد: اگر نیروی انسانی که دانشگاه به بازار کار و عرصه سیاست تحویل می‌دهد، نیروی انسانی کارآمد، مهارت محور و با اخلاق نباشد، جامعه و صنعت و حکومت به آن بازخورد می‌دهد و باید فرآیندهای خود را اصلاح کند.
وی ادامه داد: دانشگاه باید در متن تحولات جامعه باشد. دانشگاه باید ارتباط پویا، فعال و زنده‌ای داشته باشد و به مثابه یک سیستم باز باشد. جاری باشد. اگر پژوهش‌های دانشگاه فقط در حیطه خودش باشد، تبدیل به یک آب راکد می‌شود که بعد از مدتی می‌گندد؛ بنابراین باید ورود و خروج نیازها و مسائل و تعامل بین دانشگاه و جامعه به طور کامل برقرار شود.
عضو هیات علمی دانشگاه عالی دفاع ملی، در مورد نگرانی‌ها در مورد کاهش شتاب رشد علمی کشور و سرمایه‌گذاری کشورهای منطقه در حوزه علمی و فناوری، گفت: چون علم و فناوری نقش مهمی در توسعه کشورها دارد، کشورهای منطقه نیز هدف‌گذاری خاص خودشان را داشته‌اند و مسیر رشد و توسعه علمی خودشان را دنبال می‌کنند. البته این نیز قابل بحث است که توسعه علمی این کشورها چقدر درون‌زا و متکی به ظرفیت‌های داخلی آن‌ها است.
قرار دادن مشوق برای بهبود رتبه علمی کشور
وی ادامه داد: برخی گزارش‌ها وجود دارد که برخی کشورهای منطقه در حوزه علمی نیز مثل حوزه‌های ورزشی فعالیت می‌کنند و مثل فوتبال که بزرگترین بازیکنان فوتبال دنیا را می‌خرند و فوتبالشان درون‌زا نیست، هیات‌علمی‌های مطرح دنیا را به کار می‌گیرند، ولی نباید به این موضوع بی‌توجه باشیم.
معاون آموزشی و پژوهشی ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی با تاکید بر اهمیت افزایش کیفیت مقالات، خاطر نشان کرد: از سوی دیگر باید توجه داشته باشیم که در کنار افزایش تعداد مقالات علمی باید کیفیت آن‌ها نیز افزایش پیدا کند. درست است که در این حوزه‌ها هنوز هم در منطقه پیشتاز هستیم. امسال هم طبق آمارهای اسکوپوس در مجموع حوزه‌های علمی آمار انتشار مقالات ما از ترکیه و عربستان و دیگر کشورهای منطقه بالاتر بوده‌است. البته رهبر معظم انقلاب نیز اشاره داشتند که این موضوع نیز باید مورد توجه قرار گیرد و فرمودند که بیم جدی در این مورد دارند. این موضوع قطعاً مد نظر ما قرار دارد.
وی با بیان این‌که مشوق‌هایی برای فعالیت پژوهشی برخی اعضای هیات عملی در نظر گرفته خواهد شد، گفت: در این بازنگری که در مورد آیین‌نامه ارتقاء قرار است انجام بگیرد، ما حتماً مشوق‌هایی را در نظر می‌گیریم و مسیرهایی را برای اعضای هیات‌علمی که در مرز دانش فعالیت می‌کنند و فعالیت‌های علمی آن‌ها به این زودی‌ها به حل مسائل کشور نمی‌انجامد، مشوق‌هایی در نظر خواهیم گرفت. یکی از سناریوها این است که این اعضای هیات‌علمی مسیر ارتقای جداگانه‌ای داشته باشند.
وی ادامه داد: به عبارت دیگر در آئین‌نامه پیشنهادی مسیرهای مختلف ارتقاء بر اساس نوع فعالیت اعضای هیات علمی در حوزه پژوهش‌های استنادی، پژوهش‌های مساله‌محور و دستاوردهای تحول‌آفرین در نظر گرفته شده‌است. مسیر پژوهش‌های استنادی همان مسیر موجود در آئین‌نامه فعلی است، مسیر پژوهش‌های مساله‌محور هم مبتنی بر سبدی از فعالیت‌های پژوهشی مساله‌محور است. یکی دیگر از نقاط ضعف آئین‌نامه موجود یکسان‌نگری به اعضای هیات علمی گروه‌های مختلف آموزشی بود که در آئین‌نامه پیشنهادی جداول امتیازهای لازم برای ارتقاء در گروه‌های آموزشی تفکیک شده‌است.
اگر صنعت ببیند پژوهش‌ها کارآمد هستند، هزینه تحقیق و توسعه را افزایش می‌دهد
سلیمی در مورد نقش مسائل مالی در افزایش کیفیت مقالات؛ در پاسخ به این سؤال که چرا علی‌رغم تاکیدات در مورد افزایش سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی در اسناد بالادستی، هنوز بودجه قابل توجهی برای علم و فناوری در کشور اختصاص داده نمی‌شود، گفت: شرایط اقتصادی کشور، یک شرایط خاصی است و این تاثیرگذار است. بحث دیگر این است که اگر اقتصاد ما و صنعت ما ببیند که پژوهش‌های نافع و کارآمدی برای حل نیازهای واقعی آن وجود دارد و می‌تواند آن را پیشتاز کند، قطعاً سهم هزینه‌کرد برای تحقیق و توسعه را افزایش می‌دهد.
وی با بیان این‌که «متاسفانه هنوز سهم اقتصاد دانش‌بنیان ما نیز وضعیت مطلوبی ندارد»؛ ادامه داد: ما در حوزه‌های مربوط به حوزه‌های اقتصادی، دانش یا علم تولید شده را نتوانستیم به تکنولوژی و فناوری تبدیل کنیم که بازار، صنعت و اقتصاد مزایای این علم را ببیند و خودش شتابان بیاید و برای آن سرمایه‌گذاری کند. همه بحث که سرمایه‌گذاری دولت نیست، بخش خصوصی هم باید در این حوزه سرمایه‌گذاری کند. بخش خصوصی نیز هزینه فایده را می‌سنجد.
وی ادامه داد: بخش خصوصی وقتی ببیند که یک نیروی انسانی ماهر و کارآمد است، آن شخص مشکل اشتغال ندارد و صنعت آن را جذب می‌کند. اگر علم نافع وجود داشته باشد، اگر پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها و پژوهش‌های دانشگاه کارآمد باشد و بتواند مسائل صنعت را حل کند، سرمایه به آن بخش جاری و ساری می‌شود. بنابراین این ارتباط باید یک ارتباط دوسویه و رفت و برگشتی باشد.
عضو هیات علمی دانشگاه عالی دفاع ملی خاطر نشان کرد: البته ما به تازگی در جلسات ستاد راهبری اجرای سند نقشه جامع علمی کشور، شورای عالی انقلاب فرهنگی و در ستاد علم و فناوری برای این‌که این بحث‌های سرمایه‌گذاری و مالی را بتوانیم خوب پوشش بدهیم، اساسنامه صندوق شورای علوم، تحقیقات و فناوری را نهایی کردیم. همچنین صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران را ارتقاء دادیم، بنیاد ملی علم ایران را شکل دادیم و ثمرات آن‌ها را انشاءالله در آینده خواهیم دید و بحث جبران‌های مالی و سهمی که در بودجه کشور کمتر بوده، انشاءالله جبران خواهد شد.
