به گزارش تسنیم، در چند سال اخیر کاهش میانگین نمرات دانش‌آموزان در امتحانات نهایی موضوعی بحث‌برانگیز و مورد توجه تحلیلگران و متخصصان آموزشی قرار گرفته است. برخی بر این باورند که یکی از دلایل تأثیر گذار در این اُفت  در کنار تفاوت کیفیت در انواع مدارس، طراحی سؤالات دشوار و غیراستاندارد است.

این موضوع تا به امروز کمتر مورد توجه و تحلیل کارشناسان قرار گرفته است اما باعث شده است دانش‌آموزان با وجود مطالعه دقیق کتاب‌های درسی، نتوانند عملکرد قابل‌قبولی داشته باشند.

با این حال برخی کارشناسان معتقدند بررسی علل اُفت نمرات باید به عمق بیشتری برود و شامل عوامل مختلفی چون کاهش انگیزه تحصیلی، تراکم بالای کلاس‌ها، ضعف کیفیت آموزش، و مشکلات پساکرونا در کنار دشواری طراحی سوالات باشد. اگر واقعاً به دنبال بهبود کیفیت آموزشی و تقویت بنیه علمی دانش‌آموزان هستیم، نیازمند یک تحلیل جامع و ریشه‌ای از وضعیت موجود هستیم.

در همین ارتباط با خسرو ساکی؛ رئیس سابق مرکز سنجش وزارت آموزش و پرورش گفت‌وگویی داشتیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانیم:

سوالات دشوار تنها دلیل افت نمرات نیست

تسنیم: طراحی سوالات دشوار و ترکیبی در امتحانات نهایی منجر به ناتوانی اغلب دانش‌آموزان از پاسخگویی مناسب به سوالات می‌شود؛ این موضوع تا چه اندازه در اُفت میانگین معدل دانش‌آموزان کشور سهیم است؟

اینکه تنها علت کاهش میانگین نمرات دانش آموزان را در امتحانات نهایی بالا رفتن ضریب دشواری سئوالات بدانیم دقیق نیست چون امتحانات نهایی پایه دوازدهم سالیان متمادی است که به عنوان تنها آزمون هماهنگ سراسری با رعایت اصول و ضوابط سنجش و ارزشیابی تحصیلی طراحی می‌شود و طراحان سؤالات معمولا از بین دبیران مجرب و توانمند انتخاب می‌شوند که در چارچوب دستورالعمل‌ها و بارم بندی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی به این امر مبادرت می‌کنند.

اگر نمونه سوالات چند سال را با هم مقایسه کنیم تفاوت زیادی به لحاظ دشواری آنها از نظر سنجش سطوح یادگیری و محتوایی مشاهده نمی‌شود و عموماً در چارچوب محتوا و اهداف کتاب‌های درسی و بر اساس اصول و قواعد سنجش و اندازه گیری و بارم بندی سازمان پژوهش طراحی شده‌اند.

عوامل اصلی در کاهش نمرات

بنابراین به نظر می‌رسد علت اُفت میانگین نمرات دانش‌آموزان در امتحانات نهایی را باید در کاهش انگیزه تحصیلی دانش‌آموزان، تراکم بالای دانش‌آموزان در کلاس‌های درسی، ضعف آموزش‌های ضمن خدمت و انگیزه دبیران دلسوز آموزش و پرورش، کمبود دبیران متخصص، عدم تناسب حجم و چگالی متون کتاب درسی با ساعات آموزش و روش تدریس متداول در مدارس، ضعف امکانات آموزشی و کمک آموزشی، ضعف قوانین و مقررات آموزشی، ضعف در ارتباط طولی و عرضی محتوای کتاب‌های درسی و روش‌های تدریس و روش سنجش و اندازه گیری پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان در دوره‌های مختلف تحصیلی و پیامدهای آموزشی پساکرونا (بعد از پاندمی کرونا) جستجو کرد و اگر قصد تحول و بهسازی نظام آموزش و پرورش و تقویت بنیه علمی دانش‌آموزان را داریم باید این عوامل را به صورت ریشه‌ای بررسی و اصلاح کر .

دلیل افت نمرات کلاسی در امتحانات نهایی

تسنیم: چرا میان نمراتی که دانش‌آموز توسط معلم خودش در کلاس درس کسب می‌کند با نمرات امتحانات نهایی باید تا این حد فاحش باشد؟ دانش‌آموزی که از معلم خود نمره 18 یا 19 می‌گیرد، یکباره در امتحان نهایی نباید با نمره 10 یا 12 مواجه شود!

اگر تفاوتی بین نمرات دانش‌آموزان در آزمون‌های معلم ساخته و آزمون‌های استاندارد (مثلاً امتحانات نهایی) وجود دارد به این دلیل است که در آزمون‌های معلم ساخته، طراح و مصحح آزمون، معلم کلاس است و دانش‌آموزان با روش و تاکیدات او نسبت به محتوا و اهداف درسی آشنایی بیشتری دارند و این آشنایی موجب کسب نمرات بیشتر می‌شود ولی در آزمون‌های ملی و استاندارد طراح و مصحح افرادی غیرمعلم مربوطه هستند و مبنای آزمون هم سنجش اهداف برنامه درسی است نه تأکیدات معلم در کلاس، بنابراین معمولاً نمرات دانش‌آموزان در آزمون‌های معلم ساخته بیشتر از آزمون‌های استاندارد است ولی اعتبار و روایی نمرات آزمون‌های استاندارد نسبت به آزمون‌های معلم ساخته برای سنجش یادگیری دانش‌آموزان و ارزیابی عملکرد نظام آموزشی بهتر است.

یکی از مهمترین مراحل برگزاری آزمون‌ها چه معلم ساخته و کلاسی چه آزمون‌های استاندارد ملی، تحلیل نتایج آزمون است که از این طریق قوت‌ها و ضعف‌های فرآیند یاددهی - یادگیری شناسایی و بر اساس آن معلم یا نظام آموزشی در مراحل بعدی فرآیند یاددهی-یادگیری به اصلاح و بهبود عوامل تاثیرگذار می‌پردازد. برای تحلیل نتایج آزمون یکی از شاخص‌های موثر، محاسبه میانگین نمرات به عنوان شاخص مرکزی  است و دیگری محاسبه انحراف معیار از میانگین است که نشانگر پراکندگی نمرات دانش‌آموزان حول میانگین است.

درصد نمرات پایین‌تر از میانگین اعلام نمی‌شود

اگر توزیع نمرات نسبت به میانگین درست طبقه‌بندی شود می‌تواند فاصله بین مناطق کشور و ضعف و قوت‌های آنها را نمایان کند و راهنمایی برای برنامه‌های اصلاح و بهبود عوامل ثاثیرگذار در حوزه‌های مختلف جهت کاهش نابرابری‌ها و عدالت آموزشی باشد.

تسنیم: با توجه به سهم امتحانات نهایی در کنکور، آیا مسئولان ناگزیر هستند برای تمیز دادن دانش‌آموزان از یکدیگر سؤالات را دشوارتر طراحی کنند؟

به لحاظ اهداف آزمون‌ها، امتحانات نهایی جزء آزمون‌های ملاک مرجع هستند و به دنبال سنجش میزان تحقق اهداف دوره آموزشی هستند و خیلی به دنبال تفکیک دانش‌آموزان برای رتبه بندی آنها نیستند اما ذاتاً این وظیفه را هم انجام می‌دهند یعنی عملکرد  دانش‌آموزان در عمل به گونه‌ای می‌شود که تعدادی نمرات بالاتر و تعداد دیگری نمرات پایین‌تری کسب می‌کنند.

25 درصد سوالات دشوار برای تمیز در میان نمرات بالا

مطمئناً در مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت وزارت آموزش و پرورش این رویه (افزایش ضریب دشواری سالانه سوالات) حاکم نیست و سوالات یک آزمون به‌گونه‌ای طراحی می‌شود که تقریباً 25 درصد در سطح آسان، 50 درصد در سطح متوسط و 25 درصد در سطح دشوار باشند تا اکثریت دانش‌آموزانی که در زمینه اهداف برنامه درسی به حد تسلط رسیده‌اند نمرات خوبی کسب کنند.

سوالات دشوار عمدتاً برای تفکیک نمرات 17 تا 20 طراحی می‌شوند؛ به این ترتیب، 25 درصد سؤالات دشوارتر طراحی می‌شود تا تراکم نمرات بالا کاهش یابد و بتوان دانش‌آموزان را از یکدیگر متمایز کرد. رقابت اصلی نیز بین نمرات 17 تا 20 صورت می‌گیرد.